Η φοιτητική ζωή τον Μεσαίωνα

Η φοιτητική ζωή τον Μεσαίωνα

Γράφει ο Κωνσταντίνος Μπατσιόλας / Υπ. Δρ. Ιστορίας Α.Π.Θ.

Οι περισσότεροι στο άκουσμα της λέξης Μεσαίωνας φέρνουν στο νου τους τον σκοταδισμό, την αμάθεια, τη βαρβαρότητα και, εν γένει, τη συνδέουν με την οπισθοδρόμηση του πολιτισμού.

Σκοπός του παρόντος άρθρου δεν είναι να ανασκευάσει ή να καταρρίψει αυτές τις στερεοτυπικές εικόνες για την περίοδο των Μέσων Χρόνων, αλλά να φωτίσει μία πτυχή της εποχής άγνωστη στους πολλούς : τη φοιτητική ζωή των φοιτητών της Δυτικής Ευρώπης στα μεσαιωνικά χρόνια.

Κατά τη διάρκεια του 12ου αιώνα αρχίζουν να εμφανίζονται σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης τα πρώτα πανεπιστημιακά ιδρύματα, όπως για παράδειγμα στη Μπολώνια (το 1158 ή σύμφωνα με νεότερη έρευνα το 1088), στην Οξφόρδη από την οποία κάποιοι διαφωνούντες καθηγητές και φοιτητές αποχώρησαν και ίδρυσαν το Cambridge το 1209), στο Παρίσι (που αναδείχτηκε ως το πιο φημισμένο πανεπιστήμιο· το 1231 ο Πάπας εγκρίνει τον επίσημο καταστατικό χάρτη/Charta). Αρχικά εμφανίστηκαν ως κοινότητες-ενώσεις-συντεχνίες διδασκόντων και διδασκομένων (universitas magistrorum et scholarium). Όμως, σταδιακά εξελίσσονται σε αυτοτελή πνευματικά ιδρύματα και προσπαθούν να απεξαρτηθούν (όσο γίνεται) από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία –αν και σε αρκετές περιπτώσεις η Εκκλησία είναι αυτή που παίρνει την πρωτοβουλία για ίδρυση πανεπιστημίου (π.χ. το 1229 στην Τουλούζη με σκοπό να ενισχυθεί ο αγώνας κατά της αίρεσης των Καθαρών). Από τον 13ο αιώνα τα πανεπιστήμια πληθαίνουν και ως εκ τούτου πολλαπλασιάζεται κα ο αριθμός τόσο των πανεπιστημιακών δασκάλων όσο και των φοιτητών : π.χ. το 1224 στην Πάντοβα (από μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας της Μπολώνια), στη Νάπολι το 1224 (με πρωτοβουλία του Αυτοκράτορα Φρειδερίκου Β΄), στη Σαλαμάνκα της Ισπανίας το 1220, στην Coimbra της Πορτογαλίας το 1288, στο Μονπελιέ το 1220 (με φημισμένη την ιατρική σχολή), στη Φλωρεντία το 1231 κ.α. Τον 14ο αιώνα τα πανεπιστήμια ανθίζουν σε δεκάδες ευρωπαϊκές πόλεις και της κεντρικής Ευρώπης, όπως στην Πράγα το 1347, στη Χαϊδεμβέργη το 1386, στην Κολωνία το 1388, στην Κρακοβία 1364 της Πολωνίας, στη Βούδα της Ουγγαρίας το 1389 κ.α.

Η ζωή των φοιτητών στις μεσαιωνικές πόλεις δεν είναι για όλους εύκολη. Εκτός από τις επίπονες και μακροχρόνιες σπουδές (λ.χ. η απόκτηση διδακτορικού διπλώματος στη θεολογία ξεπερνά τα δέκα έτη) έχουν να αντιμετωπίσουν και τις αντιξοότητες της καθημερινής ζωής εξαιτίας της ένδειας –όσοι βέβαια δεν προέρχονται από κάποια αριστοκρατική ή ευκατάσττη οικογένεια. Μάλιστα, συχνά οι φοιτητές ανέθεταν σε ένα συμφοιτητή τους να κρατά σημειώσεις από τις προφορικές παραδόσεις των μαθημάτων και μετά συνέχιζαν …τις ακαδημαϊκές συζητήσεις στην ταβέρνα, όπου προσπαθούσαν μεταξύ άλλων να απομνημονεύσουν και τις σημειώσεις.

Όμως, πέρα από τις σπουδές και την ένδεια, οι φοιτητές δεν παύουν να είναι νεαροί άνθρωποι, γεμάτοι όρεξη για τη ζωή, για τις χαρές της ζωής. Όπως και πολλοί φοιτητές της σημερινής εποχής, έτσι και οι φοιτητές του Μεσαίωνα φλέγονται από ερωτική επιθυμία, αγαπούν το γλέντι και θέλγονται από το ποτό. Συχνάζουν σε οίκους ανοχής, γράφουν στίχους για την αγαπημένη τους και ξημεροβραδιάζονται στα καπηλειά.

Δεν είναι λίγοι αυτοί που παρασυρμένοι από τις χαρές της ανέμελης ζωής και της διασκέδασης παραμελούν τις σπουδές τους και επιδίδονται σε κραιπάλες. Όμως, από την άλλη οι γονείς που στέλνουν χρήματα για να σπουδάσει το παιδί βλέπουν ότι το παιδί αντί για να μαθαίνει γράμματα, να κυλιέται στο βούρκο της ακολασίας. Σε μία επιστολή του ένας πατέρας προς το γιό του γράφει χαρακτηριστικά : «Ο τεμπέλης είναι αδερφός του χαραμοφάη. Πρόσφατα πληροφορήθηκα ότι διάγεις βίο ακόλαστο και οκνηρό, ότι προτιμάς την ασυδοσία από την εγκράτεια και τη διασκέδαση από την εργασία, και ότι παίζεις κιθάρα, ενώ οι άλλοι μελετούν, έτσι που να έχεις διαβάσει μόνον έναν τόμο δικαίου, ενώ οι πιο φιλόπονοι συμφοιτητές σου έχουν διαβάσει αρκετούς.» (D. Nicholas, Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου, σελ. 509)

Με τους φοιτητές συνδέονται οι Γολιάρδοι και η γολιαρδική ποίηση (σκοτεινή η πρόελευση τόσο της λέξης «Γολιάρδοι» όσο και των περισσότερων προσώπων που συνέθεσαν γολιαρδικά ποίηματα). Οι Γολιάρδοι εμφανίζονται στο Παρίσι, διάγουν άσωτο και πλάνητα βίο και αποτελούν ένα είδος «διανοουμένων του δρόμου». Σε γενικές γραμμές η γολιαρδική ποίηση εξυμνεί τις υλικές απολαύσεις της ζωής, την ασωτεία και τις ηδονές, ασκώντας μάλιστα και κριτική στο κατεστημένο της εποχής και απορρίπτοντας τον καθωσπρεπισμό. Βέβαια, γολιαρδικά ποιήματα κατά τη νεότητά του είχε συνθέσει κι ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους του Μεσαίωνα, ο περίφημος Πέτρος Αβελάρδος (1079-1142).

Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω γολιαρδικό ποίημα στο οποίο περιγράφεται πώς περνούσαν τον χρόνο τους στις ταβέρνες :

Στην ταβέρνα σαν γλεντάμε,

για τον τάφο δεν μιλάμε·

μόνο παίζουμε παιχνίδι

πάντα σ’ιδρώτα μουσκίδι.

Τι γινόταν στην ταβέρνα

Όταν ο κάπελας εκέρνα,

ήταν κάτι ξακουστό.

Άστε με να σας το πω :

Άλλοι παίζαν, άλλοι πίναν

κι άλλοι στην ασέλγεια τείναν

κι όσοι παίζαν, «γιούχα τους»!

χάσαν και τα ρούχα τους!

Άλλοι σε στολές βρεθήκαν

κι άλλοι σάκους εντυθήκαν.

Μα όλοι αψηφούσαν χάρο

Βάκχο είχανε για φάρο!

Πρώτα προπίνει το συνάφι

Στον κεραστή (μην πάει στράφι)

…όγδοο : αδελφών πεπλανημένων…

Κι ένατο :μοναχών διασκορπισμένων

το Δέκατο :για τους ναυτιλομένους

το Ενδέκατο : για τους καβγαδισμένους

Δωδέκατο : για μεταμελημένους

Και Δεκατρία : για τους ταξιδεμένους.

«Στην υγειά του πάπα και του βασιλιά»…

πίνουν δίχως φρένο όλα τα παιδιά…

Λίγο διαρκούν νομίσματα εξακόσια

αν πίνεις δίχως μέτρο «όσα-όσα»…

κι αν το ρουφάς χωρίς περιστολή

η όρεξή σου ειν’που το καλεί.

Να γιατί θα ‘χουμε άδεια τσέπη

κι όλοι θα βρίζουνε οι «καθωσπρέπει».

Κείνοι που μας κακολογούν, να συγχυστούν!

και να μη σώσουν με τους δικαίους να κριθούν!

(D. Nicholas, Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου, σελ. 490-491)

Σε άλλο στιχούργημα γολιαρδικής προέλευσης σημειώνεται :

Θέλω να πεθάνω στην ταβέρνα

εκεί όπου το κράσι είναι πιο κοντά σ’αυτόν που πεθαίνει.

Οι Άγγελοι τότε θα έρθουν και θα πουν

«Μ’ αυτόν τον μεγάλο πότη ας είναι ο Θεός επιεικής»

Και σε ένα άλλο :

Τι δύσκολο που είναι να δαμάσεις τη φύση!

Να βλέπεις όμορφη γυναίκα και να κρατάς το πνεύμα σου αγνό!

Οι νέοι δεν μπορούν να ακολουθήσουν τόσο σκληρό νόμο

Και να μην φροντίζουν το σώμα, που είναι σφριγηλό.

(Jacques Le Goff, Οι Διανοούμενοι στο Μεσαίωνα, σελ. 62)

Τον 14ο αιώνα παρατηρείται η ίδρυση «κολλεγίων», όπου θα φιλοξενούνται και θα διαμένουν οι φοιτητές. Από το 1358 και το Παρίσι μας έρχεται η παρακάτω είδηση : «Ἀλλά το πιο αποτρόπαιο και αξιοκατάκριτο για σπουδαστές και φιλοσόφους είναι το γεγονός ότι τη νύχτα οι είσοδοι των σχολών παραβιάζονται με τρόπο ισχρό και ανέντιμο από προαγωγούς και ανθρώπους βδελυρούς που διόλου δεν σέβονται τον Θεό ή την επιστήμη, όπως θα περίμενε κανείς από τέτοιους ανθρώπους, και, αντίθετα, επιθυμούν να αμαυρώσουν τον ανθό και το μαργαριτάρι της επιστήμης. Κοινές πόρνες και ακάθαρτες γυναίκες οδηγούνται μέσα στις σχολές και συχνά διανυκτερεύουν εκεί μέσα στην αισχύνη και την ατιμία, και παράγουν και αφήνουν φρικαλέους ρύπους στις έδρες των καθηγητών, καθώς και στις αίθουσες και τους τόπους όπου κάθονται οι σπουδαστές. Το πρωί οι καθηγητές που έρχονται για να διδάξουν, και οι σπουδαστές για να μάθουν, βρίσκουν μια φρικαλέα και μιαρή ακαταστασία…»

(D. Nicholas, Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου, σελ. 512)

Διαχρονική, λοιπόν, διαπιστώνεται ότι είναι η τάση των νέων ανθρώπων παράλληλα με τις σπουδές τους, να επιζητούν τις απολαύσεις του ελευθεριάζοντα βίου και μιας ανέμελης ζωής σπάζοντας τους κανόνες και τις επιταγές όχι μόνο του καθωσπερεπισμού αλλά και της ίδια της ηθικής.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

D. Nicholas, Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου, Αθήνα 2000

Jacques Le Goff, Ο πολιτισμός της Μεσαιωνικής Δύσης, Θεσσαλονίκη 1991

Jacques Le Goff, Οι Διανοούμενοι στο Μεσαίωνα, Αθήνα 2002

Ι. Καραγιαννόπουλος, Η Μεσαιωνική Δυτική Ευρώπη, Θεσσαλονίκη 2000

Ζ.Ν. Τσιρπανλής, Η Μεσαιωνική Δύση, Θεσσαλονίκη 2004

*ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι απόψεις του αρθρογράφου είναι προσωπικές και δεν απηχούν τις απόψεις του GRTimes

Δείτε τις ειδήσεις από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο στο GRTimes.gr

Ακολουθήστε το GRTimes στο Google News και ενημερωθείτε πριν από όλους

ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

go-to-top