Δραματικές διαστάσεις παίρνει τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, η διασπορά μιας ασθένειας που πλήττει τα πλατάνια και η οποία απειλεί με ολοκληρωτικό αφανισμό το συγκεκριμένο είδος δέντρου που έχει τόσο μεγάλη σημασία για τη χώρα μας. Τι αναφέρει στο GRTimes.gr ο ειδικός ερευνητής Παναγιώτης Τσόπελας για το μεταχρωματικό έλκος του πλατάνου.
Διαστάσεις ανεξέλεγκτης επιδημίας – για τη διασπορά της οποίας ευθύνεται η ανθρώπινη δραστηριότητα – λαμβάνει στη χώρα μας το μεταχρωματικό έλκος του πλατάνου, μια από τις πλέον καταστρεπτικές ασθένειες δασικών δένδρων παγκοσμίως, που οφείλεται στον μύκητα Ceratocystis platani. Το δέντρο που θα μολυνθεί από τον συγκεκριμένο μύκητα, σταδιακά θα νεκρωθεί, μολύνοντας και άλλα τριγύρω του κυρίως μέσω του ριζικού συστήματος, ενώ δεν υπάρχει καμία θεραπεία, κανένας τρόπος αντιμετώπισης.
Από το 2003, οπότε βρέθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Μεσσηνία, η ασθένεια υποτιμήθηκε συστηματικά από τις αρχές, ενώ τα όποια «αναιμικά» μέτρα εφαρμόστηκαν μέχρι σήμερα, όχι μόνο δεν εμπόδισαν, αλλά αντίθετα επέτρεψαν την εξάπλωση της σε όλο και περισσότερες περιοχές.
Είναι χαρακτηριστικό πως από το 2003, μέσα σε περίπου δέκα χρόνια, το μεταχρωματικό έλκος επεκτάθηκε από τη Μεσσηνία σε σχεδόν όλη την Πελοπόννησο, ενώ βρέθηκε και στην Ήπειρο, απειλώντας σημαντικά παραποτάμια και παραλίμνια οικοσυστήματα στα οποία ο πλάτανος αποτελεί βασικό είδος. Το 2011 άρρωστα δέντρα βρέθηκαν στη Θεσσαλία, το 2015 σε φυτώριο στη Φθιώτιδα και τη διετία 2016-17 σε Αιτωλοακαρνανία, Φωκίδα, Ευρυτανία, Εύβοια και πρόσφατα και στο πλατανόδασος του Σπερχειού.
Το μόνο «φάρμακο» η πρόληψη
«Μόνο η πρόληψη μπορεί να σώσει τα πλατάνια. Η ασθένεια δεν «ταξιδεύει» ούτε με τον αέρα, ούτε με τίποτα άλλο. Αρκεί ένα μολυσμένο αλυσοπρίονο για να πάει από μια περιοχή στην άλλη» επισημαίνει ο ερευνητής (επί σειρά ετών στο Ινστιτούτο Μεσογειακών – Δασικών Οικοσυστημάτων) και ειδικός Φυτοπαθολόγος Παναγιώτης Τσόπελας, ο οποίος συνεργάζεται με αρκετά πανεπιστήμια για το συγκεκριμένο θέμα.
Ο κ. Τσόπελας σε ιδιαίτερα επικριτικούς τόνους, αναφέρει πως ενώ είχε προειδοποιήσει εδώ και χρόνια για τη σοβαρότητα της κατάστασης, έχουν γίνει ελάχιστα πράγματα, έχει εκδοθεί μόνο μια ΚΥΑ (119999/22.9.2004) που από μόνη της δεν κάνει τίποτα ουσιαστικό. «Είπαν θα κάνανε μια νέα υπουργική απόφαση, πιο αυστηρή και αποτελεσματική, αλλά δεν έγινε τίποτα. Η ΚΥΑ που είναι σε ισχύ λέει πως πρέπει να τηρούνται κάποια μέτρα. Αναφέρει πχ ότι πρέπει να κόβονται και να εκριζώνονται όλα τα δέντρα σε 15 μέτρα απόσταση από κάποιο προσβεβλημένο, αλλά αυτό δεν κάνει τίποτα από μόνο του. Βέβαια την αντιμετωπίσαμε την ασθένεια σε πάρα πολλά σημεία σε αρχικά στάδια. Στη Γραβιά για παράδειγμα ή στη Ναύπακτο. Νεκρώσαμε γύρω όλα τα δέντρα ώστε να μην μπορεί να επεκταθεί. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Εάν είναι μεμονωμένο το δέντρο το κόβεις και το καις γιατί είναι εστία προσβολής».
Το θέμα με την επικίνδυνη ασθένεια, είχε συζητηθεί εκτενώς, στη διάρκεια συνεδρίασης της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Προστασίας του Περιβάλλοντος της Βουλής, στις 19-12-2018, χωρίς ωστόσο το «καμπανάκι» που είχαν κρούσει οι επιστήμονες και ο κ. Τσόπελας, να γίνει αντιληπτό, καθώς όπως λέει ο ίδιος, από τότε δεν έχει αλλάξει τίποτα όσον αφορά στην αντιμετώπιση της.
Ο ειδικός ερευνητής τονίζει πως τα πρώτα μολυσμένα δέντρα στην Ελλάδα, βρέθηκαν το 2003, αλλά η ασθένεια έφτασε τουλάχιστον 5-6 χρόνια πριν και κατά πάσα πιθανότητα, η αρχή έγινε με προσβεβλημένα φυτά από την Ιταλία που μαζί με τη Γαλλία ήταν οι πρώτες χώρες της Ευρώπης στις οποίες εκδηλώθηκε, προερχόμενη από την Βόρεια Αμερική. Σε αυτές τις χώρες έφτασε στη διάρκεια του Β` Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά μόλις το 1972 διαπιστώθηκε ότι το μεταχρωματικό έλκος ευθυνόταν για μαζικές νεκρώσεις πλατάνων.
«Δεν δίνουν σημασία… Εκατοντάδες χιλιάδες δέντρα πεθαίνουν»
Μιλώντας για τους τρόπους που η ασθένεια «ταξιδεύει» από περιοχή σε περιοχή, ο κ. Τσόπελας είναι κατηγορηματικός. Το «μέσο» είναι τα συνεργεία εργολάβων-υπηρεσιών που είτε κλαδεύουν, είτε κάνουν έργα. Χρησιμοποιώντας ένα εργαλείο σε άρρωστο πλατάνι ή στα κλαδιά ή στις ρίζες (πχ σκαπτικό) και πηγαίνοντας σε ένα άλλο πλατάνι, τότε η ασθένεια μεταφέρεται πολύ εύκολα και από εκεί και πέρα επεκτείνεται σταδιακά σε όλα τα δέντρα της περιοχής.
«Δεν δίνουν σημασία. Ακόμη και μέσα στα Γιάννενα, γύρω από τη λίμνη που είναι κατάφυτη με πλατάνια, κάνουν λάθος πράγματα. Ενώ το γνωρίζουν το πρόβλημα. Και ο δήμος το γνωρίζει και τα συνεργεία το γνωρίζουν και συνεχίζουν να κάνουν τα ίδια λάθη. Και φοβάμαι, επειδή έχει ξεσπάσει εκεί η ασθένεια, ότι θα έχουμε προβλήματα. Το μεγάλο πρόβλημα είναι κατά μήκος ποταμών και χειμάρρων. Ιδιαίτερα σε περιοχές της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, όπου μιλάμε για εκατοντάδες χιλιάδες δέντρα τα οποία πεθαίνουν και οι άνθρωποι συμβάλλουν σε αυτό» λέει χαρακτηριστικά.
Επισημαίνει μάλιστα και ένα ακόμη παράδειγμα με κάποια αντιπλημμυρικά έργα που είχαν γίνει στην Εύβοια. Εκεί υπήρχαν κάποια δέντρα που είχαν προσβληθεί από συνεργεία του ΔΕΔΔΗΕ και τα οποία περνάνε από διάφορες περιοχές, καθαρίζοντας δέντρα κοντά στο δίκτυο. Μέχρι πριν περίπου δύο χρόνια, τα άρρωστα δέντρα ήταν 50, ενώ τώρα ξεπερνούν τα 1000.
Στο επίπεδο εντοπισμού, όπως λέει, το σύστημα είναι πολύ καλό, καθώς όλες οι δασικές υπηρεσίες είναι υποχρεωμένες να κάνουν έλεγχο κάθε χρόνο και όταν βλέπουν συμπτώματα να στέλνουν δείγματα στο εργαστήριο στην Αθήνα. «Γίνεται έλεγχος και αρκετά τεστ, αλλά το θέμα είναι να βρούμε την ασθένεια στα πρώτα στάδια για να τη σταματήσουμε. Χρειάζεται όμως να έχεις ανθρώπους στις υπηρεσίες που να είναι δραστήριοι έξω. Εάν είναι αδιάφοροι, που συνήθως αυτό συμβαίνει για το 80% του δημόσιου τομέα… Οι περισσότεροι βλέπουν το πρόβλημα όταν μεγεθύνεται, αλλά τότε δεν μπορεί να γίνει τίποτα».
Η μόνη λύση είναι νέα ΚΥΑ με αυστηρότερο πλαίσιο
Σύμφωνα με τον κ. Τσόπελα, πρέπει να εκδοθεί άμεσα μια νέα ΚΥΑ που να επιβάλλει αυστηρότερους κανόνες αλλά και ποινές για όσους αγνοούν τα μέτρα. «Και να το γνωρίζουν όλοι, ότι δεν μπορούν να κλαδεύουν πχ, αν προηγουμένως δεν έχουν απολυμάνει τα εργαλεία, γιατί φαίνεται αν η ασθένεια επεκτάθηκε από κλάδεμα ή όχι».
Ο ίδιος εκτιμά πως μόνο με αυτόν τον τρόπο θα βελτιωθεί ουσιαστικά η αντιμετώπιση του μεταχρωματικού έλκους, ασθένεια από την οποία κινδυνεύουν τα πλατάνια, που είναι από τα γηραιότερα, μεγαλύτερα και ομορφότερα δέντρα στην Ελλάδα. Κάποια από αυτά είναι χιλιάδων ετών και δεν είναι καθόλου τυχαίο πως από τα περίπου 50 Μνημεία της Φύσης, όπως έχουν κηρυχθεί κάποια δέντρα στην Ελλάδα, τα μισά είναι πλατάνια.
Συμπτώματα της ασθένειας
Όπως αναφέρει το Ινστιτούτο Μεσογειακών και Δασικών Οικοσυστημάτων, τα συμπτώματα της ασθένειας του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου στην κόμη είναι ιδιαίτερα εμφανή την άνοιξη και στις αρχές του θέρους, μπορούν όμως να παρατηρηθούν και κατά τη διάρκεια της υπόλοιπης αυξητικής περιόδου, αλλά όχι τους χειμερινούς μήνες όταν δεν υπάρχει φύλλωμα στα δένδρα.
Η ασθένεια είναι θανατηφόρος και, ως εκ τούτου, είναι πολύ συχνή η παρουσία νεκρών δένδρων στις εστίες προσβολής. Ωστόσο, στα αρχικά στάδια τα προσβεβλημένα δένδρα εμφανίζουν αραιό χλωρωτικό φύλλωμα (με χρώμα ανοικτό πράσινο έως κιτρινωπό) και μικροφυλλία (φύλλα μικρότερα από τα κανονικά).
