Μήπως κάθε φορά που πηγαίνεις στην δουλειά σου συναντάς κατ’ επανάληψη υβριστική συμπεριφορά εντός ή εκτός της επιχείρησης, η οποία εκδηλώνεται με εκφοβιστικές ενέργειες, λόγια ή τρόπους οργάνωσης της εργασίας; Μήπως νιώθεις ότι αυτή η συμπεριφορά προσβάλει την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια ή τη σωματική-ψυχική ακεραιότητα σου ως εργαζόμενο, με αποτέλεσμα να σε ωθήσει να παραιτηθείς;
Με μία λέξη βιώνεις το φαινόμενο του λεγόμενου «mobbing» ή αλλιώς ηθική – ψυχολογική παρενόχληση στην εργασία, το οποίο πλέον κατατάσσεται στον μακροσκελή κατάλογο των παγκοσμίως αναγνωρισμένων επαγγελματικών ασθενειών. Ολοένα και συχνότερα παρατηρείται στην εποχή μας το φαινόμενο αυτό στον εργασιακό χώρο, με τους εργαζομένους που πέφτουν θύματα, να ψάχνουν τρόπους διαφυγής αλλά και εξάλειψης του.
Πώς καταλαβαίνει, όμως, κάποιος αν βιώνει παρενόχληση στην εργασία του, και πώς μπορεί να δράσει απέναντι σε αυτή τη συμπεριφορά; Πώς αναγνωρίζουμε την ηθική παρενόχληση; Τις απαντήσεις δίνει στο GRTimes.gr η πρόεδρος και ιδρύτρια του 1ου Ελληνικού Σωματείου για την Ηθική Παρενόχληση και τον εκφοβισμό στον χώρο εργασίας «No Mobbing At Work», κα Χρυσοπηγή Βαρδίκου.
Τι είναι το Mobbing at work;
Ο όρος mobbing, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1800 από Βρετανούς βιολόγους σε μία προσπάθεια προσδιορισμού της επιθετικής συμπεριφοράς ορισμένων αποδημητικών πουλιών, προέρχεται από την αγγλική λέξη “mob” που σημαίνει “επιτίθεμαι, περικυκλώνω, ενοχλώ”. Το σύνδρομο mobbing εκδηλώνεται μέσα από τακτικά επαναλαμβανόμενες στρατηγικές περιθωριοποίησης, εκφοβισμού, ταπείνωσης, αποδυνάμωσης και ψυχολογικής χειραγώγησης ενός εργαζομένου – στόχου από ένα άτομο ή ένα σύνολο ατόμων στο στενό εργασιακό περιβάλλον.
«Mobbing είναι η ηθική παρενόχληση που συμβαίνει μέσα στον χώρο εργασίας. Με μία φράση, το mobbing είναι “μία βία σε μικρές δόσεις που δεν εντοπίζεται αλλά είναι πολύ καταστροφική”. Η ηθική παρενόχληση δεν είναι κάτι που συμβαίνει μια φορά και τελειώνει, αλλά χαρακτηρίζεται από τη διάρκειά της και από το ότι είναι πολύ καλά κρυμμένη», εξηγεί η κα Βαρδίκου.
Όπως αναφέρει η πρόεδρος του σωματείου, το mobbing είναι δύσκολο να το «διαγνώσεις» τη στιγμή που συμβαίνει. «Πολύ συχνά, το θύμα δεν καταλαβαίνει τι του συμβαίνει και αποδίδει τις κακόβουλες ενέργειες των συναδέλφων στη δική του συμπεριφορά», τονίζει και συμπληρώνει: «υπάρχουν τυπικές συμπεριφορές που δείχνουν ότι πρόκειται για mobbing και αυτές κινούνται γύρω από 5 άξονες: Επιθέσεις στην αυτο-έκφραση και την επικοινωνία, στις κοινωνικές σχέσεις, στη φήμη του ατόμου, στην ποιότητα της επαγγελματικής κατάστασης (ή και της προσωπικής) και άμεσες επιθέσεις στην υγεία».
Πρακτικά, αν εντοπίσουμε κάποιες από τις παρακάτω συμπεριφορές είναι πολύ πιθανό να πρόκειται για Mobbing:
· στέρηση καθηκόντων,
· “καψόνια” ή και
· καθήκοντα στα οποία δεν μπορεί να αντεπεξέλθει,
· άρνηση επικοινωνίας (οι συνάδελφοι δεν απαντούν στο θύμα προφορικά ή γραπτά), αμφισβήτηση αποφάσεων,
· μεταφορά του σε άλλο χώρο ώστε να είναι απομονωμένο ή μακριά από τους συνεργάτες του,
· λανθασμένη κριτική της εργασίας του,
· διαδίδουν φήμες, του επιτίθενται άμεσα ή έμμεσα για τις πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις του κλπ
Πώς επηρεάζει το mobbing τους εργαζόμενους;
Λόγω της διάρκειας της παρενόχλησης, οι συνέπειες στο άτομο είναι πολλές και σε βάθος, γιατί βρίσκονται σε συνεχές άγχος.
Όπως τονίζει η κα Βαρδίκου, ανάμεσα στις ψυχολογικές επιπτώσεις, η κατάθλιψη είναι η πιο συνηθισμένη. «Τα άτομα βιώνουν κρίσεις πανικού, εμφράγματα και συχνές είναι οι περιπτώσεις απόπειρας αυτοκτονίας. Και αυτά είναι μόνο η… «κορυφή του παγόβουνου», καθώς υπάρχει στη βιβλιογραφία πλήθος ψυχοσωματικών προβλημάτων που έχουν συμβεί κατά τη διάρκεια ή μετά από μια τέτοια εμπειρία».
Επιπλέον, το mobbing επηρεάζει άμεσα την απόδοσή των ατόμων. Όταν παρενοχλούνται, τα άτομα γίνονται λιγότερο «παραγωγικά», λιγότερο «δημιουργικά».
Κοιτάζοντας τα στοιχεία, αναρωτιέται κανείς πώς γίνεται να μην έχουν γίνει συντονισμένες δράσεις για το mobbing εδώ και χρόνια.
Γιατί κάποιος παρενοχλεί;
Πώς κάποιος, όμως, οδηγείται στην «ανάγκη» να ασκήσει ηθική παρενόχληση σε ένα άτομο; «Για να ασκεί κάποιος ηθική παρενόχληση, δεν έχει οδηγηθεί εκεί από ένα ή πολλά γεγονότα», εξηγεί η πρόεδρος του σωματείου. «Συνήθως, υπάρχουν πολλά συναισθήματα που “κρύβονται” πίσω από αυτή τη συμπεριφορά. Αυτά μπορεί να είναι πολύ διαφορετικά σε κάθε περίπτωση mobbing, όσο μοναδική είναι η ψυχολογία και η προσωπικότητα κάθε ανθρώπου».
Τα συναισθήματα που οδηγούν συνήθως στην ηθική παρενόχληση κάποιου είναι ο Φόβος, η Ζήλια, ο Φθόνος και ο Ανταγωνισμός.
Στόχος του «θύτη» πάντα είναι να αποσταθεροποιηθεί εντελώς το θύμα, να γίνει «ευάλωτο» και να αποχωρήσει.
Καταλαβαίνουμε επομένως ότι η συζήτηση για το mobbing και η συζήτηση για το inclusivity (κοινωνική ένταξη) είναι αλληλένδετες.
Ποιοι πέφτουν συνήθως θύματα παρενόχλησης;
«Όλοι μπορεί να βρεθούμε στη θέση του θύματος», τονίζει η κα Βαρδίκου και συμπληρώνει πως «συνήθως πρόκειται για άτομα που έχουν κάτι διαφορετικό από την υπόλοιπη ομάδα, και σε κάποιες περιπτώσεις αυτή η διαφορετικότητα είναι δύσκολα αντιληπτή».
Μερικά παραδείγματα που μπορεί να ασκηθεί το mobbing είναι:
- Σε μια ανδροκρατούμενη ομάδα, η μοναδική γυναίκα μπορεί να είναι θύμα ηθικής παρενόχλησης.
- Σε μια ομάδα που απαρτίζεται από νεαρά άτομα, ο ηλικιωμένος ή ο μεγαλύτερος της ομάδας μπορεί να υποστεί ηθική παρενόχληση.
- Σε μια ομάδα με πολύ δυνατή απόδοση, το λιγότερο ικανό άτομο.
- Σε μια ομάδα που έχει χαμηλή απόδοση, το άτομο που εργάζεται σκληρά ή που δείχνει υπερβάλλοντα ζήλο.
- Άτομα από άλλη εθνικότητα ή θρησκεία.
- Άτομα με ασθένειες & ψυχικές ασθένειες και αναπηρίες.
- Εκπρόσωποι προσωπικού & εργατικών σωματείων κλπ
Πώς εκφράζεται το mobbing;
Πως μπορεί να αντιληφθεί κάποιος ότι έχει επηρεαστεί από την ηθική παρενόχληση; «Η παρενόχληση εκφράζεται κυρίως με απομόνωση του ατόμου από την ομάδα. Επιπλέον, μπορεί το άτομο ξαφνικά να βρίσκεται με καθήκοντα που δεν μπορεί να αναλάβει, είτε γιατί ξεπερνούν τις ικανότητές του είτε γιατί είναι πολλά παραπάνω από αυτά στα οποία μπορεί να αντεπεξέλθει χρονικά. Ταυτόχρονα, του αφαιρούνται τα μέσα επίτευξης της δουλειάς του, καθιστώντας αδύνατη την ολοκλήρωση των καθηκόντων του», τονίζει η κα Βαρδίκου.
Επίσης, με υποβάθμιση των συνθηκών εργασίας, την αφαίρεση αρμοδιοτήτων & καθηκόντων σε σημείο που το άτομο να μην έχει αντικείμενο εργασίας.
Δεν είναι mobbing κάθε φωνή ή παρεξήγηση
Υπάρχουν, βέβαια, και οι περιπτώσεις, όπου λανθασμένα πιστεύουμε ότι πρόκειται για παρενόχληση. Για παράδειγμα αν ο προϊστάμενός μας μας επιπλήττει δίκαια για τη χαμηλή απόδοσή μας με κόσμιο τρόπο και εμείς αισθανθούμε ταπεινωμένοι, ή αν έχουμε υπερβολικό φόρτο εργασίας και νιώθουμε στρεσαρισμένοι, σε αυτή την περίπτωση δεν μπορούμε να πούμε ότι δεχόμαστε mobbing.
Ποιες χώρες εμφανίζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά mobbing στο χώρο εργασίας;
«Μία παλιότερη έρευνα που έγινε τη δεκαετία του 1990 από το Διεθνές Γραφείο Εργασίας, έδειξε ότι ακόμα και τότε, το 8% των εργαζομένων είχε υποστεί mobbing τουλάχιστον μια φορά στην καριέρα του», προσθετει η κα Βαρδίκου.
«Ελλείψει έρευνας για την ηθική παρενόχληση σε όλες τις χώρες, δεν μπορεί να γίνει σύγκριση. Γνωρίζουμε με βάση τα στοιχεία που έχουμε διαθέσιμα, ότι το mobbing είναι ιδιαίτερα υψηλό σε συγκεκριμένα επαγγέλματα και κλάδους, όπως για παράδειγμα σε Πανεπιστημιακά ιδρύματα. Είναι αξιοσημείωτο ότι το ακαδημαϊκό προσωπικό υφίσταται mobbing σε ποσοστό από 12 ως 60% ανάλογα με τη χώρα στην οποία έγινε η έρευνα! Επίσης, το mobbing είναι σύνηθες φαινόμενο σε τράπεζες και δημόσιους οργανισμούς».
Και προσθέτει πως «ουσιαστικά, απλουστεύοντας τις έρευνες, καταλήγουμε στο ότι το mobbing είναι σύνηθες περισσότερο σε υπηρεσίες, ενώ το bullying είναι πιο συνηθισμένο στον κλάδο της παραγωγής, χωρίς φυσικά να αποκλείουμε και τις αντίθετες περιπτώσεις».
Τι γίνεται στην Ευρώπη
Σε πανευρωπαϊκή έρευνα που διενεργήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound) σχετικά με τις συνθήκες εργασίας, διαπιστώθηκε ότι το 8% των εργαζομένων της E.E. έχει δηλώσει ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων 12 μηνών υπέστη ηθική παρενόχληση στον χώρο εργασίας.
Η πρώτη χώρα που θέσπισε νομοθεσία κατά του φαινομένου mobbing ήταν η Σουηδία το 1994, με βάση έρευνα, από την οποία προέκυψε ότι το 15% των αυτοκτονιών οφείλονται στην εργασιακή κακοποίηση. Τον ίδιο χρόνο στην Ολλανδία οι εργοδότες υποχρεώθηκαν να προστατεύουν τους εργαζομένους από αντίστοιχα φαινόμενα επιθετικότητας και ψυχολογικής βίας. Στη Γαλλία η ανάδειξη του φαινομένου από την Hirigoyen είχε ως αποτέλεσμα την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και του πολιτικού κόσμου. Στο Βέλγιο ο νόμος του 2002 απαγόρευσε γενικά τη βία στους εργασιακούς χώρους.
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα η παρενόχληση στον εργασιακό χώρο δεν συνδέεται με τις συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας, αντίθετα έχει νομική συσχέτιση με την προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, καθώς ο νόμος του 2005 απαγορεύει τις διακρίσεις βάσει φύλου, εθνικότητας ή γενετήσιου προσανατολισμού. Κατά συνέπεια, οι αποδέκτες αντίστοιχων συμπεριφορών δεν μπορούν να βασιστούν σε νόμους της εργατικής νομοθεσίας, αλλά σε νόμους που αφορούν γενικότερα την προστασία της αξιοπρέπειας και της προσωπικότητας, όπως το άρθρο 2, παρ. 1 του Συντάγματος, το οποίο αναφέρει πως «O σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας», το άρθρο 5, παρ. 1 (για το δικαίωμα στην εργασία) και το άρθρο 25, παρ. 3 (σχετικά με την απαγόρευση κατάχρησης δικαιώματος). Επιπρόσθετη είναι η ρύθμιση να ισοδυναμεί με απόλυση τυχόν παραίτηση του εργαζομένου για λόγους προσβολής της αξιοπρέπειας και μειωτικών σχολίων. Αυτό βέβαια, σε περίπτωση που η διοίκηση της επιχείρησης δεν αποδέχεται την προσβολή, θα πρέπει να αποδειχτεί δικαστικά, κάτι το οποίο προϋποθέτει τη μαρτυρία των άλλων συναδέλφων για τα περιστατικά παρενόχλησης.
Η ελληνική πραγματικότητα δεν είναι ιδανική για τον εργαζόμενο. Δεν υπάρχει ένας μηχανισμός καταμέτρησης και καταγραφής των επαγγελματικών νοσημάτων, διότι δεν γίνεται διάγνωση και αναγνώριση από τους αρμόδιους ασφαλιστικούς φορείς. Υπάρχουν ασφαλιστικά και νομικά κενά, νομικές ασάφειες, οι οποίες δεν αναγνωρίζουν τα νοσήματα που προέρχονται από εκφοβισμό και ηθική παρενόχληση ως επαγγελματικά νοσήματα.
Σε πόσες χώρες δραστηριοποιείται το κίνημα του «No Mobbing»;
Αν και ακόμα δεν μπορούμε να μιλήσουμε για “κίνημα” η δραστηριότητα του σωματείου είναι προς το παρόν στην Ελλάδα. Όπως αναφέρει η ιδρύτρια του σωματείου «επειδή παρακολουθώ τις τάσεις για το θέμα και στο εξωτερικό, βλέπω πως η μεγαλύτερη συζήτηση για το Mobbing γίνεται στις ΗΠΑ, και υπάρχει μια αυξανόμενη τάση για anti-mobbing ενέργειες στη Γερμανία».
Πώς δημιουργήθηκε το «No Mobbing At Work»
Όπως αναφέρει η πρόεδρος του σωματείου «No Mobbing At Work», το σωματείο δημιουργήθηκε αρχικά από «προσωπικά βιώματα». «Τότε ανακάλυψα ότι αυτό που έζησα ήταν κάτι που είχε όνομα και μάλιστα ήταν σύνηθες. Ψάχνοντας πληροφορίες, διαπίστωσα πως υπήρχαν ελάχιστες αναφορές στην Ελλάδα. Συζητώντας για το mobbing διαπίστωσα πόσο σύνηθες και κοστοβόρο φαινόμενο είναι και πόσο λίγο μιλάμε για αυτό, διηγείται η κα Βαρδίκου, και συμπληρώνει «κάπου εκεί είπα “ας βγει κάτι θετικό για την κοινωνία από αυτό που έζησα εγώ”».
Ποιοι είναι οι στόχοι του σωματείου;
Η πρόληψη του φαινομένου, μέσα από ενημέρωση και εκπαίδευση των επιχειρηματιών αλλά και των εργαζομένων, η έρευνα για την εξάπλωση και τις οικονομικές συνέπειες του φαινομένου στην Ελλάδα και την Ευρώπη είναι οι βασικοί στόχοι που έχει το σωματείο του «No Mobbing At Work».
«Αν και ακόμα είναι νωρίς να μιλήσουμε γι’ αυτό, σε επόμενο χρόνο, απώτερος στόχος είναι να παρέχουμε και ψυχολογική υποστήριξη στα άτομα που έχουν υποστεί mobbing/bullying, αν και ακόμα είναι νωρίς να μιλήσουμε γι’αυτό, σε επόμενο χρόνο», αναφέρει η κα Βαρδίκου.
Μεγάλη ώθηση στην αρχική ιδέα έδωσαν και τα υπόλοιπα μέλη του σωματείου.
Το Σωματείο μετράει μέχρι στιγμής 25 άτομα, καθώς είναι ακόμα η αρχή, και η πρόεδρος προσδοκά ότι θα γίνουν ακόμα περισσότερα τα μέλη, όσο αυξάνεται και η ενημέρωση του κοινού.
Όσο για το πως μπορεί να γίνει κάποιος μέλος του σωματείου και να βοηθήσει στη στήριξη και τη δράση του, η κα Βαρδίκου αναφέρει ότι οποιοσδήποτε Έλληνας πολίτης άνω των 18 ετών μπορεί να γίνει μέλος, συμπληρώνοντας τη φόρμα επικοινωνίας στη σελίδα του σωματείου nomowo.org, και με μία ελάχιστη συνδρομή των 5 ευρώ.
Επίσης, αν κάποιος δεν θέλει να γίνει συνδρομητής, μπορεί να στηρίξει την δράση του σωματείου, είτε μιλώντας για το «No Mobbing At Work» στους γνωστούς του και να κοινοποιεί τις πληροφορίες που ανεβάζει το σωματείο στις σελίδες του στα social media.
Επίσης, ο εθελοντισμός είναι ένα σημαντικό κομμάτι που ενδιαφέρει ιδιαίτερα το σωματείο. Σε αυτό το στάδιο, το σωματείο χρειάζεται βοήθεια σε ότι αφορά τη διοχέτευση της «πλούσιας» πληροφορίας που έρχεται από έρευνες του εξωτερικού, τη διαχείριση των εισερχόμενων μηνυμάτων από άτομα που έχουν υποστεί mobbing και τη διαχείριση των σελίδων στα social media.
Γιατί πρέπει να μας αφορά όλους;
Το mobbing αντιμετωπίζεται πολλές φορές με δυσπιστία, ακόμη και από τα ίδια τα θύματα, αφού υπό το βάρος των σύγχρονων οικονομικών συνθηκών, αλλά και του ανταγωνισμού, η ανάγκη επιβίωσης τίθεται σε προτεραιότητα, παραμερίζοντας τις όποιες διεκδικήσεις και αυξάνοντας παράλληλα την ανεκτικότητα του εργαζομένου απέναντι σε εκδηλώσεις βίας. Γιατί όμως πρέπει να μας αφορά όλους;
Όπως εξηγεί η κα Βαρδίκου, το mobbing πρέπει να μας αφορά, αρχικά γιατί στατιστικά οι περισσότεροι θα βρεθούμε στη θέση του θύματος ή του θύτη. «Η ηθική παρενόχληση δεν γίνεται από ένα άτομο μόνο προς ένα άλλο. Πολύ συχνότερα, γίνεται από μια ομάδα ανθρώπων προς το θύμα», συμπληρώνει.
Επιπλέον, τo mobbing έχει τεράστιες επιπτώσεις που δεν είναι προφανείς με την πρώτη ματιά. Αυτές είναι όχι μόνο «ψυχολογικές» αλλά και οικονομικές, σε προσωπικό, επιχειρηματικό και κοινωνικό επίπεδο. «Από τη στιγμή που είναι κάτι που έχει κόστος για το άτομο και την επιχείρηση, έχει και για την κοινωνία στο σύνολο», καταλήγει.
Το mobbing σε αριθμούς
Σε έρευνα του ΕΟΠΠΕΠ (Εθνικός Οργανισμός Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού) διαπιστώθηκαν τα εξής:
- 1 στους 10 Έλληνες παραδέχεται συνθήκες εκφοβισμού στη δουλειά του
- 5% των Ελλήνων εργαζόμενων αναφέρουν περιστατικά σωματικής βίας στη δουλειά τους
- 8% των Ευρωπαίων εργαζόμενων έχουν υποστεί mobbing
- 80% μειώνεται η αποδοτικότητα από Το mobbing
- 50% των θυμάτων του mobbing αναφέρουν ότι υποφέρουν από έντονο άγχος
Εν κατακλείδι, το «mobbing» μπορεί να μην είναι ασθένεια, αλλά αποτελεί πηγή εκδήλωσης σωματικών και ψυχικών νοσημάτων. Ας μην ξεχνάμε ότι η βελτίωση της κουλτούρας στους χώρους εργασίας αποτελεί ζητούμενο της σύγχρονης εποχής.
Όποιος ενδιαφέρεται να ενημερωθεί ή να συμμετέχει στην δράση του Σωματείου για την Εργασιακή Ειρήνη & την Ψυχική Υγεία των εργαζομένων «No Mobbing At Work» μπορεί να ανατρέξει στα Social media (Linkedin, Facebook, Instagram) και στο https://nomowo.org/epikoinwnia/ μπορεί να συμπληρώσει τη φόρμα επικοινωνίας.
Λίγα λόγια για την Χρυσοπηγή Βαρδίκου:
Η Χρυσοπηγή Βαρδίκου είναι απόφοιτος του Τμήματος Οικ.Επιστημών και κάτοχος MBA (Παν.Μακεδονίας). Είναι Chartered Marketer και εργάζεται ως στέλεχος μάρκετινγκ εδώ και μια δεκαετία.
