Λαϊκά δρώμενα σε χωριά της Δράμας και της Ξάνθης: Τριήμερο με «Αράπηδες», «Μπαμπούγερα», «Αρκούδες» και «Μπάμπω» GRTimes.gr

Σε χωριά του νομού Δράμας αλλά και της Ξάνθης, τις ημέρες των Θεοφανείων, 6 – 8 Ιανουαρίου, αναβιώνουν λαϊκά δρώμενα, όπου κυριαρχούν οι μεταμφιέσεις, τα κουδούνια, τα τραγούδια και οι χοροί, το γλέντι και η διασκέδαση. «Συνεχίζουμε πιο ενδυναμωμένοι την παράδοσή μας, η οποία χάνεται στην αχλή του μύθου» δηλώνει στο GRTimes.gr ο πρόεδρος του Κέντρου Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας Γιάννης Παπουτσής.

Ρεπορτάζ: Ντέπυ Χιωτοπούλου ([email protected])

Μοναστηράκι, Παγονέρι, Ξηροπόταμος, Βώλακας, Καλή Βρύση, Πετρούσα, Πύργοι είναι χωριά στο νομό Δράμας, άλλα σε κοντινή απόσταση από την πόλη και άλλα πιο μακριά, τα οποία τις ημέρες των Θεοφανείων, από σήμερα, 6 Ιανουαρίου έως και τις 8 Ιανουαρίου, πρωταγωνιστούν με αφορμή τα λαϊκά τους δρώμενα, τα οποία έχουν τη ρίζα τους, όπως και η Δράμα, στο ρήμα δράω – δρώ και είναι ομόριζα. Δρώμενα τα οποία εδράζονται στην ευετηρία, στην καλοχρονιά, στην ευγονία και στην ευκαρπία.

«Μετά από δυο χρόνια, λόγω πανδημίας, συνεχίζουμε πιο ενδυναμωμένοι την παράδοσή μας, η οποία χάνεται στην αχλή του μύθου, με συναίσθηση της ευθύνης για συνέχεια, την οποία μας κληροδότησαν οι πρόγονοί μας» δήλωσε στο GRTimes.gr ο πρόεδρος του Κέντρου Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας (ΚΕΠΑΑΜ) και πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Μοναστηρακίου Γιάννης Παπουτσής.

Σύμφωνα με τον ίδιο, στα λαϊκά δρώμενα, συμμετέχουν οι κάτοικοι των κοινοτήτων ενώ το ‘παρών’ δίνουν και πολλοί επισκέπτες απ’ όλη την Ελλάδα οι οποίοι ενδιαφέρονται για τα συγκεκριμένα δρώμενα, άλλοι ως ερευνητές, άλλοι ως δάσκαλοι χορού, ως χορευτές κτλ.

Οι «Αράπηδες» στο Μοναστηράκι, τα «Χαράπια» στο Παγονέρι

Η προετοιμασία μύησης για το λαϊκό δρώμενο των «Αράπηδων» στο Μοναστηράκι Δράμας (4 χλμ. από Δράμα), ξεκίνησε ήδη από χθες το βράδυ. Σήμερα, ανήμερα των Θεοφανείων, Παρασκευή 6 Ιανουαρίου 2020, στην πλατεία αναβιώνουν οι «Αράπηδες» με το θίασο -την «τσέτα»- να αποτελείται από τους «Αράπηδες», τις «Γκιλίγκες», τους «Παππούδες» και τους «Τσολιάδες».

Είναι ένα έθιμο που οι ρίζες του χάνονται στα βάθη των αιώνων και έχουν αναφορά στη Διονυσιακή λατρεία, στην παράφορη έκφραση της ανθρώπινης φύσης. Οι «Αράπηδες» φορούν μαύρες ποιμενικές κάπες που καλύπτουν ολόκληρο το σώμα και υψικόρυφες προσωπίδες από δέρματα αιγοπροβάτων. Στη μέση τους κρεμούν τρία μεγάλα κουδούνια ή μπατάλια, και στα χέρια τους έχουν ένα μεγάλο ξύλινο σπαθί και ένα σακουλάκι στάχτη του Δωδεκαήμερου. Την «τσέτα» συνοδεύουν τοπικοί οργανοπαίχτες με παραδοσιακά όργανα (τρίχορδη μακεδονική λύρα, κεμενέ και νταϊρέ).

Από νωρίς το πρωί η «τσέτα» μαζί με τους οργανοπαίκτες περιηγείται όλα τα σπίτια του χωριού όπου με χορούς, τραγούδια και κεράσματα ανταλλάσουν ευχές. Το έθιμο κορυφώνεται με την κατάληψη της πλατείας από τους «Αράπηδες» ενώ στο τέλος του δρώμενου γίνεται αναπαράσταση του οργώματος και της σποράς.

Την ίδια μέρα, στο Παγονέρι της Δράμας (60 χλμ. από Δράμα), πρωταγωνιστούν τα «Χαράπια». Το δρώμενο είναι αντίστοιχο με εκείνο των «Αράπηδων» με τη διαφορά ότι είναι διαφορετικές οι μάσκες που καλύπτουν τα πρόσωπά τους, τα κουδούνια κτλ. Το πρωί της 7ης Ιανουαρίου, του Αϊ Γιαννιού, οι μεταμφιεσμένοι εμφανίζονται και πάλι στο χωριό, γυρίζοντας όλα τα σπίτια, και μένοντας περισσότερο σε όσους γιορτάζουν.

Το πρόγραμμα της 7^ης Ιανουαρίου

Αύριο, 7 Ιανουαρίου, ανήμερα του Αϊ Γιαννιού, οι «Αράπηδες» γιορτάζονται στον Ξηροπόταμο (7 χλμ. από Δράμα). Αυτή τη μέρα, η «τσέτα» μαζί με τους μουσικούς επισκέπτονται μόνο τα σπίτια όσων εορτάζουν. Στη συνέχεια καταλήγουν στην πλατεία όπου στήνουν χορό.

Την ομάδα – την «τσέτα»- εκτός από τους «Αράπηδες» συμπληρώνουν οι «Εύζωνες» που συμμετέχουν ως γαμπροί, οι «Γκελίγκες» (νύφες) νεαροί άνδρες μεταμφιεσμένοι με τη γυναικεία τοπική ενδυμασία, και οι «Μάνγκουδες» (παλιάτσοι) με λευκά ρούχα, μαύρη κάλτσα στο κεφάλι με τρύπες για τα μάτια και τη μύτη, μικρά κουδούνια στη μέση, με ψεύτικη καμπούρα και κρατούν ένα σακούλι με στάχτη από το Δωδεκαήμερο και μια ξύλινη μαγκούρα.

Την ίδια μέρα, στο Βώλακα (36 χλμ. από Δράμα) αναβιώνει το δρώμενο «Χαράπια». Ομάδες νέων μεταμφιέζονται σε «Χαράπια», έχουν καμπούρα, στη μέση ζώνονται κουδούνια, στο σβέρκο φέρουν προβιά, το πρόσωπο και τα χέρια είναι μαυρισμένα με καπνιά ενώ στα πόδια φορούν γουρουνοτσάρουχα. Κρατούν ξύλινο σπαθί και χοντρό ξύλο πάνω στο οποίο στηρίζονται και κουνιούνται, δίνοντας στον ήχο των κουδουνιών ρυθμό.

Το πρόγραμμα της 8^ης Ιανουαρίου

Την Κυριακή 8 Ιανουαρίου, στην Καλή Βρύση (22 χλμ. από Δράμα), αναβιώνουν τα «Μπαμπούγερα», η αναπαράσταση σατυρικού διονυσιακού γάμου. Άντρες μεταμφιεσμένοι ζωόμορφα, ζωσμένοι με βαριά κουδούνια, οι οποίοι με το σακίδιο στάχτης που κρατούν στο χέρι χτυπούν τον κόσμο για να ξορκίσουν το κακό. Οι «Μπαμπούγεροι» ξεσηκώνουν με χορούς και τραγούδια τον κόσμο, ήδη από σήμερα, των Θεοφανείων.

Στην Πετρούσα (14 χλμ. από Δράμα), αναβιώνει το «Μπάμπιντεν» ένα δρώμενο που οι ρίζες χάνονται στο βάθος του χρόνου και αποβλέπει στην καλοτυχία, τη γονιμότητα, την καρποφορία, την απελευθέρωση της γης από τα δεσμά του χειμώνα.

Κυρίαρχο σύμβολο του εθίμου είναι η καμήλα που συμβολίζει τις αντίξοες συνθήκες και τις περιπέτειες του ανθρώπου στη ζωή ενώ βασικά πρόσωπα του δρώμενου είναι οι «Χαράπηδες» με τις τραγόμορφες μεταμφιέσεις. Το δρώμενο τελείται 6 – 8 Ιανουαρίου, ενώ στις 8/1 γίνεται η αναπαράσταση οργώματος και σποράς καθώς και άλλων εργασιών ενώ το «Μπάμπιντεν» κορυφώνεται με γλέντι. Τόσο στους Πύργους όσο και στο Βώλακα, την Κυριακή 8 Ιανουαρίου, αναβιώνουν οι «Αρκούδες».

Στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας

Αυτό που αξίζει να επισημάνουμε είναι ότι το εθιμικό δρώμενο των «Αράπηδων Μοναστηρακίου Δράμας», εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, με απόφαση της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνας Μενδώνη, στις 7 Φεβρουαρίου 2022. Μια πρωτοβουλία του προέδρου του Κέντρου Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας (ΚΕΠΑΑΜ) και προέδρου του Πολιτιστικού Συλλόγου Μοναστηρακίου Γιάννη Παπουτσή.

«Για τους κατοίκους του Μοναστηρακίου οι Αράπηδες αποτελούν την κορυφαία κοινοτική συνάντηση, εκδήλωση – γιορτή όπου συμπυκνώνεται ο τοπικός πολιτισμός τους στο διάβα του χρόνου. Οι αγωνίες των παλαιοτέρων ‘να μη χαθεί το έθιμο», ‘να σώσουμε τους Αράπηδές μας’, δείχνουν ακριβώς τη σημασία που είχε και έχει στην αίσθηση της κοινής καταγωγής, της ιστορίας και της ταυτότητάς τους. Οι παλιοί διασφάλισαν την παράδοσή μας με συνέπεια και λειτούργησαν ως «γέφυρα» με προσήλωση στις πατρογονικές μας αξίες και παραδόσεις. Τεράστια η συμβολή τους στη μεταφορά, τη μεταλαμπάδευση και διατήρηση της συνέχειάς μας αναλλοίωτα. Ο χρόνος δεν έφθειρε ούτε την απήχηση, ούτε την επιρροή τους στην κοινότητα. Ίσα – ίσα μας άφησαν έναν πλούτο να τον διαχειριστούμε» αναφέρει, μεταξύ άλλων, ο κ. Παπουτσής, σχετικά με τη σημασία του στοιχείου για τα μέλη της κοινότητας/τους φορείς του στις μέρες μας.

Για την ιστορία, η επιτέλεση του εθίμου των Αράπηδων αποτελεί κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός για το Μοναστηράκι με ιδιαίτερη σημασία για τη διατήρηση της αίσθησης της κοινής καταγωγής, της ιστορίας και της ταυτότητας της κοινότητας. Τελείται την ημέρα των Θεοφανείων με σκοπό «την καλή χρονιά και την καλή σοδειά», ενώ η διαφύλαξη του εθίμου βασίζεται στη συμμετοχή των νέων.

Οι «Αράπηδες» είναι μια ομάδα νέων ανδρών μεταμφιεσμένων με μαύρες κάπες και ψηλές οξυκόρυφες μάσκες από γιδοπροβιές, κουδούνια στη μέση και ξύλινο σπαθί στα χέρια. Συνοδευόμενοι από τους, επίσης, μεταμφιεσμένους «Παππούδες», «Γκιλίγκες», «Τσολιάδες» και υπό τους ήχους των τρίχορδων αχλαδόσχημων λυρών και νταϊρέδων, περιφέρονται στο χωριό χορεύοντας. Η «τσέτα», η ομάδα των μεταμφιεσμένων, συγκροτείται αποκλειστικά από νέα παιδιά και άνδρες του χωριού ηλικίας 14 έως 40 χρόνων.

Η «γιορτή της Μπάμπως» στα Μάγγανα

Στο δημοτικό διαμέρισμα Μαγγάνων του δήμου Τοπείρου στην Ξάνθη (25 χλμ.) την Κυριακή 8 Ιανουαρίου, ύστερα από δυο χρόνια απουσίας, λόγω πανδημίας, αναβιώνει και πάλι η «γιορτή της Μπάμπως» ή αλλιώς για τους ντόπιους «Μπάμπου Γκιουνιού». Πρόκειται για ένα έθιμο το οποίο έφεραν οι πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη και συγκεκριμένα από το Μπαμπάισκ.

Όπως αναφέρει στο GRTimes.gr η γραμματέας του Πολιτιστικού Συλλόγου Γυναικών Μαγγάνων Ξάνθης Αργυρώ Τζελεπάκη, η γιορτή αυτή γίνεται για να τιμήσει τη «μπάμπω» (μαμή), δηλαδή τη γυναίκα που είχε αναλάβει να ξεγεννάει τις γυναίκες της περιοχής καθώς δεν υπήρχαν παλαιότερα οι σημερινές υποδομές στην υγεία.

Η «γιορτή της Μπάμπως» θα ξεκινήσει στις 12 το μεσημέρι, στην κεντρική πλατεία των Μαγγάνων. «Θα ξεκινήσει η πομπή από την πλατεία, όπου με κάρο στολισμένο με λουλούδια και δώρα, θα πάμε στο σπίτι να παραλάβουμε την «μπάμπω», και θα επιστρέψουμε στην πλατεία» αναφέρει η κα. Τζελεπάκη. Εκεί, σ’ ένα σπιτάκι θα γίνει η αναπαράσταση της γέννας, όπου η ‘μπάμπω’ θα ξεγεννήσει μια έγκυο. Στη συνέχεια, όσες γυναίκες γέννησαν το προηγούμενο έτος, προς τιμήν της ‘μπάμπως’ θα πάνε και θα πλύνουν τα χέρια της.

Θα ακολουθήσει θρακιώτικο γλέντι στην πλατεία του χωριού, με το μουσικό σχήμα «Θρακόμελο», με ελεύθερη είσοδο, ενώ θα συμμετέχουν με τα χορευτικά τους, εκτός από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Γυναικών Μαγγάνων Ξάνθης και οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι Πηγών Νέστου, Κουτσού Νομού Ξάνθης και η Πολιτιστική Στέγη Ν. Ερασμίου Ν. Ξάνθης.

Σημειώνεται, ότι την Κυριακή 8 Ιανουαρίου, είναι η εορτή της Αγίας Δομνίκης, προστάτιδας των εγκύων. Παλαιότερα, η «μπάμπω» ήταν η γηραιότερη του χωριού, ωστόσο τα τελευταία χρόνια, η επιλογή γίνεται τυχαίας, κατά τη διάρκεια της κοπής βασιλόπιτας του Συλλόγου.