Πασχαλινές φογάτσες και κολομπίνες μοσχοβολάνε αυτές τις ημέρες στα καντούνια της πόλης της Κέρκυρας’ πρόκειται για τα παραδοσιακά κερκυραϊκά γλυκίσματα (παραλλαγή τσουρεκιού) που ετοιμάζονται πυρετωδώς στους φούρνους και τα ζαχαροπλαστεία του νησιού. Οι «μπότηδες» ετοιμάζονται για την καθιερωμένη ρίψη από τα παραθύρια των Κερκυραϊκών σπιτιών. Δεν θα συμβεί όμως το ίδιο με την ανταλλαγή ρουκετών στον Βροντάδο της Χίου, εκεί όπου και φέτος δεν θα αναβιώσει το έθιμο του ρουκετοπόλεμου. Όσο για τη Ζάκυνθο, σήμερα Μεγάλη Πέμπτη, οι καμπάνες «χηρεύουν» ενώ θα χτυπήσουν χαρμόσυνα το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου κατά την πρώτη Ανάσταση (Γκλόρια).
Της Ντέπυς Χιωτοπούλου ([email protected])
Η μεγαλύτερη γιορτή της Ορθοδοξίας, το Πάσχα, βρίσκεται προ των πυλών, με τα ήθη και έθιμα να αναβιώνουν στην Ελλάδα, από το βάψιμο των κόκκινων αυγών σήμερα Μεγάλη Πέμπτη μέχρι το άναμμα των λαμπάδων, τη μεταφορά του Αγίου Φωτός στα σπίτια, το τσούγκρισμα των αυγών, τη μαγειρίτσα το βράδυ της Ανάστασης αλλά και το ψήσιμο του οβελία ανήμερα της Κυριακής του Πάσχα.
Φέτος, για δεύτερη χρονιά, το Πάσχα εορτάζεται υπό περιορισμούς, τηρώντας αποστάσεις, φορώντας προστατευτικές μάσκες και ακολουθώντας τα υγειονομικά πρωτόκολλα. Έθιμα ανά την Ελλάδα, τα οποία προκαλούν συγχρωτισμό του κόσμου βρίσκονται σε αδράνεια, προσδοκώντας την αναβίωσή τους… για του χρόνου.
Ζάκυνθος – Η πρώτη Ανάσταση (Γκλόρια)
Η Μεγάλη Εβδομάδα στη Ζάκυνθο έχει το δικό της χαρακτηριστικό χρώμα. Οι κάτοικοι τηρούν τα πανάρχαια έθιμα -γνωστά ως «αντέτια»- με μοναδική ευλάβεια.
Υπό κανονικές συνθήκες, τη Μεγάλη Τρίτη ψάλλεται το Τροπάριο της Κασσιανής (Δοξαστικό των Αποστίχων), ενώ το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης ψάλλονται ο Εσπερινός και η Θεία Λειτουργία και μετά τη λειτουργία τα πάντα πενθούν («χηρεύουν», κατά τη ζακυνθινή έκφραση) και οι καμπάνες της Ζακύνθου δεν ξαναχτυπούν μέχρι το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου.
Στα μπαλκόνια και τα παραθύρια των σπιτιών κρεμούν τα «πεύκια» -μαύρα λάβαρα-, οι σημαίες ανεμίζουν μεσίστιες, ακόμη και η ενδυμασία, ιδιαίτερα των μεγαλύτερων σε ηλικία Ζακυνθινών, είναι πένθιμη.
Τη Μεγάλη Παρασκευή στο νησί όλοι συμμετέχουν στο Θείο Δράμα. Το πρωί ψάλλεται η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και ακολούθως η Αποκαθήλωση ενώ το μεσημέρι ξεκινάει από το ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου η Λιτανεία του Εσταυρωμένου και μαζί λιτανεύεται και η περίφημη εικόνα της Παναγίας του Πάθους (Mater Dolorosa).
Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται η Ακολουθία του Επιταφίου, όχι όμως και η λιτάνευση. Σύμφωνα μ’ ένα παλιό έθιμο, γίνεται ξημερώματα Μεγάλου Σαββάτου, στις 2.00 το πρωί. Στις 4.00 π.μ. γίνεται η έξοδος του χρυσωμένου και ξυλόγλυπτου Επιταφίου της Μητρόπολης Ζακύνθου και επιστρέφει στις 5.30 π.μ.
Σημειώνεται ότι στη Ζάκυνθο οι Επιτάφιοι δε στολίζονται με λουλούδια, διότι είναι ξυλόγλυπτοι με επένδυση φύλλου χρυσού ενώ είναι ντυμένοι με κόκκινο βελούδο και δεν χρησιμοποιείται το γνωστό πανί, με την απεικόνιση της Ταφής, αλλά μια αμφιπρόσωπη εικόνα του νεκρού Χριστού, ο λεγόμενος «Αμνός».
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ψάλλεται η ξακουστή «Γκλόρια» («Δόξα») ή το «Κομμάτι» ενώ κατά την Πρώτη Ανάσταση οι νοικοκυρές σπάνε πήλινες στάμνες. Την ίδια ώρα οι καμπάνες που «χηρεύουν» (και δεν χτυπούν ούτε πένθιμα από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης), ακούγονται σε χαρούμενα σένια και τα παιδιά δαγκώνουν το κλειδί της εξώπορτας, για να είναι γερά.
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου αρχίζει η Ακολουθία στο Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Διονυσίου και ένα τέταρτο πριν από τα μεσάνυχτα ξεκινά η αναστάσιμη πομπή για την πλατεία του Αγίου Μάρκου, όπου γίνεται η Ανάσταση.
Σχετικά με το πρόγραμμα των ιερών τελετών της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα, από την Ιερά Μητρόπολη Ζακύνθου, σήμερα, Μεγάλη Πέμπτη, στις 8 το πρωί, θα τελεσθεί στον Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Νικολάου η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Την ίδια ημέρα στις 17.30 θα τελεσθεί στον ναό Αγίου Διονυσίου η Ακολουθία του Όρθρου της Mεγάλης Παρασκευής (Άγια Πάθη).
Τη Μεγάλη Παρασκευή στις 8 το πρωί θα τελεσθεί στο ναό Αγίου Διονυσίου η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και στη συνέχεια, στις 10.15 π.μ., η Ακολουθία του Εσπερινού (Αποκαθήλωση). Την ίδια ημέρα, στις 18.00, θα τελεσθεί στον Μητροπολιτικό ναό Αγίου Νικολάου η Ακολουθία του Όρθρου του Μεγάλου Σαββάτου (Επιτάφιος Θρήνος).
Το Μέγα Σάββατο στις 08.00 π.μ. θα τελεσθεί στο ναό Αγίου Νικολάου η Ακολουθία του Εσπερινού του Μεγάλου Σαββάτου, η πρώτη Ανάσταση (Γκλόρια) και η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Την ίδια ημέρα, στις 20.10, θα τελεσθεί στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Νικολάου η Ακολουθία της Παννυχίδος, στις 21.00 θα γίνει η τελετή της Αναστάσεως στα προπύλαια του ναού και ακολούθως η Αρχιερατική Θεία Λειτουργία του Πάσχα με ώρα περαίωσης τις 22.20.
Σε όλες τις παραπάνω ιερές ακολουθίες και τελετές θα προεξάρχει ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ζακύνθου κ.κ. Διονύσιος.
Η ιερά Μητρόπολις Ζακύνθου (φωτ. αρχείου)
Κέρκυρα – Με ρίψη των μπότηδων
Φημισμένο το Κερκυραϊκό Πάσχα με τα ήθη και έθιμα που αναβιώνουν, και υπό κανονικές συνθήκες, συγκεντρώνουν εκατοντάδες κόσμου για να τα παρακολουθήσει.
«Το Πάσχα στην Κέρκυρα δεν αποτελεί τουριστική ατραξιόν’ το Πάσχα στην Κέρκυρα αποτελεί ζώσα παράδοση» ξεκαθαρίζουν οι Κερκυραίοι.
Υπό αυτές τις συνθήκες, οι «μπότηδες»- τα πήλινα κανάτια- ήδη πωλούνται στα μαγαζιά του νησιού και όπως πληροφορείται το GRTimes.gr, φέτος όπως και πέρυσι, το έθιμο με την ρίψη των «μπότηδων» δεν θα επηρεαστεί από τα περιοριστικά μέτρα.
Έτσι λοιπόν, το Μεγάλο Σάββατο το πρωί, στις 11.00, ως είθισται, με το που θα σημάνουν οι καμπάνες την «Πρώτη Ανάσταση», οι Κερκυραίοι από τα παράθυρα και τα μπαλκόνια τους θα ρίξουν τους «μπότηδες».
Να σημειώσουμε ότι το εν λόγω έθιμο δεν αποτελεί κίνδυνο για τους Κερκυραίους, όσο για την κοσμοπλημμύρα των τουριστών, που υπό κανονικές συνθήκες, συγκεντρώνονται κατά χιλιάδες σε κεντρικά σημεία της Παλιάς Πόλης για να το παρακολουθήσουν.
Τη Μεγάλη Παρασκευή, υπό κανονικές συνθήκες, οι φιλαρμονικές της Κέρκυρας συνοδεύουν τους Επιταφίους, ξεκινώντας στις 2 το μεσημέρι. Η «Παλαιά Φιλαρμονική» (κόκκινη) παίζει το Adagio του Albioni, η «Μάντζαρος» (μπλε) τη Marcia Funebre του Verdi και η «Καποδίστριας» την Elegia Funebre, τη Sventura του Mariani, καθώς και το πένθιμο εμβατήριο του Chopin.
Φέτος, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, στην Ιερά Μητρόπολη Κέρκυρας θα πραγματοποιηθεί μια μικρή έξοδος του Επιταφίου γύρω από το ναό, τον οποίο θα συνοδεύουν ολιγομελή τμήματα της Φιλαρμονικής.
Το Μεγάλο Σάββατο, στις 6 το πρωί, στο ναό της Φανερωμένης (Παναγία των Ξένων) στην Πλακάδα του Αγίου, πραγματοποιείται το έθιμο του σεισμού, ως αναπαράσταση του σεισμού μετά την Ανάσταση του Χριστού, που περιγράφεται στο Ευαγγέλιο.
Επίσης, το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, η περιφορά του Επιταφίου και η λιτανεία του Αγ. Σπυρίδωνα θα πραγματοποιηθεί σε δυο παρακείμενα του ιερού ναού καντούνια ενώ σε τρία διαφορετικά σημεία θα βρίσκονται στάσιμα ολιγομελή τμήματα της Φιλαρμονικής – της Παλαιάς, της Μάντζαρος και της Καποδίστριας.
Στις 11.00 π.μ. γίνεται η Πρώτη Ανάσταση με τη ρίψη των «μπότηδων».
Το έθιμο της «μαστέλας» το οποίο αναβιώνει στην Πίνια – το παλιό εμπορικό κέντρο της πόλης- δεν θα πραγματοποιηθεί φέτος για την αποφυγή συγχρωτισμού κόσμου. Πρόκειται για ένα μισοβάρελο το οποίο στολίζεται με μυρτιές και κορδέλες και οι περαστικοί καλούνται να ρίξουν μέσα κέρματα «για το καλό».
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου στον καθεδρικό καθολικό ναό (Duomo) πραγματοποιείται η ακολουθία της Αναστάσεως, ακολουθεί η υποδοχή του Αγίου Φωτός στο Λιστόν και στις 23.45 μεταβαίνουν στην Άνω Πλατεία για την τελετή της Αναστάσεως που γίνεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα και κορυφώνεται με την ρίψη πυροτεχνημάτων και τη συνοδεία των φιλαρμονικών.
Φέτος, υπενθυμίζεται ότι η τελετή της Αναστάσεως θα πραγματοποιηθεί στις 9.00 μ.μ. του Μεγάλου Σαββάτου, στο προαύλιο των ιερών ναών, σύμφωνα με την παράδοση, και θα ακολουθήσει η Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία εντός του ιερού ναού.
Χίος – Χωρίς ρουκετοπόλεμο
Το Πάσχα στο μυροβόλο νησί – το πέμπτο μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας- έχει τη δική του χάρη! Με γεύσεις, χρώματα κι αρώματα, γραφικά χωριά αλλά και με το εντυπωσιακό έθιμο του ρουκετοπόλεμου, που αναβιώνει – υπό κανονικές συνθήκες- στο χωριό Βροντάδος, το βράδυ της Ανάστασης.
Φέτος, όπως και πέρυσι, λόγω της πανδημίας, το έθιμο παραμένει στην αδράνεια, και όπως πληροφορείται το GRTimes.gr, ρουκέτες δεν θα πέσουν, τουλάχιστον σε οργανωμένο επίπεδο. Πιθανότατα να εκτοξευτούν κάποιες από σπίτια, όπως δηλαδή συμβαίνει αντίστοιχα και με τα βεγγαλικά.
Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Πρόκειται για την ανταλλαγή πυρών ανάμεσα στις εκκλησίες του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας Ερειθιανής, οι οποίες βρίσκονται σε απόσταση 400 μέτρων. Ανάμεσα τους βρίσκεται ο χείμαρρος Κουδούνας. Ο Άγιος Μάρκος είναι ψηλότερα από την Ερειθιανή, γι΄αυτό και θεωρητικά οι Ερειθιανούσοι βρίσκουν ευκολότερα το στόχο.
Από το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου τα συνεργεία βρίσκονται στο πόδι όπου γίνονται οι τελευταίες ετοιμασίες. Νωρίς το απόγευμα αρχίζουν να στήνονται τα «πολυβολεία», το ίδιο και οι ρουκετοσύρτες, όπου και αρχίζουν οι πρώτες δοκιμές κι από τις δυο πλευρές για να βρουν το στόχο. Κρατώντας ντουντούκες αρχίζουν τα πειράγματα μεταξύ τους αλλά και τις προκλήσεις. Στο έθιμο συμμετέχουν άνθρωποι όλων των ηλικιών.
Πριν από κάθε επίθεση οι επιτιθέμενοι συνήθως προειδοποιούν τον αντίπαλο με το σφύριγμα μιας κόρνας. Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου στις 23.00 μόλις χτυπήσουν οι καμπάνες για τη θεία λειτουργία της Ανάστασης γίνεται μαζική επίθεση. Έπειτα και για μισή ώρα, μέχρι δηλαδή τις 11.30 μ.μ., γίνεται ανακωχή των εχθροπραξιών για να πάνε οι πιστοί στην εκκλησία.
Την ώρα που ακούγεται το «Χριστός Ανέστη» ξεκινά ο ρουκετοπόλεμος, όπου τα πυρά διασταυρώνονται, δημιουργώντας φαντασμαγορικό θέαμα. Την Κυριακή του Πάσχα, οι ρουκετατζήδες επισκέπτονται τις αντίπαλες εκκλησίες για να κάνουν αυτοψία στις ζημιές.
Παλαιότερα, στην περιοχή του Αγίου Μάρκου γινόταν και παρέλαση. Συγκεκριμένα το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου όλα τα συνεργεία του Αγίου Μάρκου συγκεντρώνονταν μπροστά στην εκκλησία με τις ρουκέτες τους στον ώμο και άρχιζαν την παρέλαση περνώντας από’ όλες τις γειτονιές της ενορίας. Προηγούταν ο μπροστάρης καβάλα σε άλογο κρατώντας την ελληνική σημαία. Ακολουθούσαν όλοι οι ρουκετατζήδες αλλά και πολύς κόσμος κυρίως παιδιά.
Σημειώνεται ότι ιδιαίτερα κατανυκτική είναι η ατμόσφαιρα της λειτουργίας και της περιφοράς του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή στη Νέα Μονή (17 χλμ. από τη Χίο), το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο του νησιού και ανακηρυγμένο ως Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς από την UNESCO.
Εικόνα από την προετοιμασία για τον ρουκετοπόλεμο (φωτό αρχείου Ντ.Χ.)
