Οι μικρές πόλεις και δήμοι της Μεσογείου προτείνουν βιώσιμες λύσεις για τον τουρισμό τους.
Ο βιώσιμος τουρισμός αποτελεί ένα από τα θέματα τα οποία απασχολούν και πρόκειται να απασχολήσουν τις τοπικές κοινωνίες την επόμενη περίοδο, ειδικότερα μετά την πανδημία του COVID-19. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, ως Βιώσιμος Τουρισμός νοείται “ο τουρισμός ο οποίος λαμβάνει πλήρως υπόψιν τις τρέχουσες και μελλοντικές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις του, καλύπτοντας τις ανάγκες των επισκεπτών, της βιομηχανίας, του περιβάλλοντος και της τοπικής κοινωνίας” (WTO, 2019c).
Επιπρόσθετα, ως θρησκευτικός τουρισμός «ορίζεται το σύνολο εκείνο των τουριστικών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη διενέργεια ταξιδιού μεμονωμένων ατόμων ή οργανωμένων ομάδων σε τόπους, χώρους και μνημεία θρησκευτικής σημασίας για λόγους θρησκευτικού, πολιτιστικού, εκπαιδευτικού και ενημερωτικού ενδιαφέροντος»(N 4582/2018-ΦΕΚ 208/Α/11-12-2018).
Στο παραπάνω πλαίσιο και μέσω των εργαστηρίων και της πιλοτικής εφαρμογής του συγχρηματοδοτούμενου έργου MED “SUSTOWNS” στο δήμο Αριστοτέλη, το τουριστικό πακέτο το οποίο εκπονήθηκε μέσω του έργου, έχει ως θέμα τον θρησκευτικό τουρισμό στην λεγόμενη ως “προ του Άθω περιοχή” ή αλλιώς ως “πύλη του Αγίου Όρους”.
Ο δήμος Αριστοτέλη βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της Χαλκιδικής και διοικητικά ανήκει στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Το όνομά του προέρχεται από τον αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο Αριστοτέλη, του οποίου γενέτειρα ήταν τα αρχαία Στάγειρα. Έδρα του δήμου είναι ο οικισμός της Ιερισσού και αποτελείται από τις Δημοτικές Ενότητες Σταγείρων – Ακάνθου, Αρναίας και Παναγιάς.
Στα όρια του βρίσκονται ο παραδοσιακός οικισμός της Αρναίας και το μοναδικό κατοικήσιμο νησί της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, η Αμμουλιανή. Χαρακτηριστικό στοιχείο όσον αφορά την τοποθεσία της περιοχής είναι η γειτνίαση της με το Άγιο Όρος, καθώς η μετάβαση προς αυτό, γίνεται μέσα από τα όρια του δήμου.
Έχοντας ως σκοπό την αξιοποίηση της ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς και ποικιλομορφίας της περιοχής σε συνδυασμό με τα μνημεία και τους ιστορικούς τόπους που εντοπίζονται εντός των διοικητικών ορίων του δήμου Αριστοτέλη, μέσω της πιλοτικής εφαρμογής του έργου SUSTOWNS, προτείνεται τριήμερη εκδρομή στην περιοχή με στόχο την περιήγηση σε ποικίλα σημεία ενδιαφέροντος και χριστιανικούς τόπους λατρείας της περιοχής.
Κεντρικός γνώμονας κατά το σχεδιασμό αποτέλεσε η προστασία του περιβάλλοντος, η βιώσιμη ανάπτυξη καθώς και η διατήρηση των παραδοσιακών στοιχείων του τόπου.
Αναφορικά με τα προτεινόμενα σημεία ενδιαφέροντος, θρησκευτικά σημεία και οικισμοί έχουν επιλεγεί προσεκτικά, έχοντας ως στόχο την ικανοποίηση του επισκέπτη και την γνωριμία του με το θρησκευτικό-πολιτιστικό απόθεμα της περιοχής.
Τόσο τα θρησκευτικά μνημεία όσο και οι εκκλησίες, σε συνδυασμό με τους πολυάριθμους εορτασμούς που σχετίζονται με τη θρησκευτική πίστη, υπόσχονται να προσφέρουν στους επισκέπτες μια αυθεντική, συναρπαστική και πνευματική εμπειρία. Παραδοσιακά χωριά, ένα φιλόξενο περιβάλλον, καλό φαγητό και πολλές άλλες τουριστικές δραστηριότητες συμπληρώνουν την εικόνα ενός πολύ υποσχόμενου τουριστικού προορισμού.
Το πρόγραμμα του Τουριστικού Πακέτου Προσκυνηματικού Τουρισμού στο δήμο Αριστοτέλη περιλαμβάνει:
Ημέρα 1η (Παρασκευή) – Ιερά Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στην Ολυμπιάδα-Αρχαία Στάγειρα-Ιερισσός
Αναχώρηση από Θεσσαλονίκη ή από άλλη περιοχή η οποία βρίσκεται σε αντίστοιχη απόσταση από αυτήν τις πρωινές ώρες και άφιξη στην Ιερά Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου η οποία αποτελεί το γυναικείο μοναστήρι στην περιοχή της Ολυμπιάδας, Χαλκιδικής, και είναι πόλος έλξης για δεκάδες επισκέπτες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Επόμενη στάση της πρώτης ημέρας Προσκυνηματικού τουρισμού στο δήμο Αριστοτέλη αποτελούν τα Αρχαία Στάγειρα, τα οποία βρίσκονται περίπου 500 μ. νοτιοανατολικά του σημερινού χωριού της Ολυμπιάδας.
Η πόλη ιδρύθηκε το 665 π.Χ. από Ίωνες αποίκους που κατέφτασαν στην περιοχή από το νησί της Άνδρου, ενώ λίγο αργότερα εγκαταστάθηκαν σε αυτήν και άποικοι από τη Χαλκίδα. Σύμφωνα με την παράδοση, οι «Σταγειρίτες» μετέφεραν και έθαψαν στην πόλη τους τα οστά του Αριστοτέλη και καθιέρωσαν προς τιμή του μεγάλη γιορτή, τα «Αριστοτέλεια».
Σήμερα, έπειτα από συστηματικές ανασκαφές, διαμορφώσεις και αναστηλώσεις, τα αρχαία Στάγειρα αποτελούν έναν θελκτικό για τον επισκέπτη, αρχαιολογικό χώρο. Μια ολοκληρωμένη επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο χρειάζεται περίπου 2 με 3 ώρες και ένας μελλοντικός επισκέπτης δεν θα πρέπει να παραλείψει και το παραλιακό μονοπάτι της περιοχής.
Τελευταία στάση της πρώτης ημέρας είναι η πόλη της Ιερισσού όπου θα έχουμε χρόνο να γευματίσουμε και να περιηγηθούμε στα μαγαζιά της περιοχής, έχοντας την ευκαιρία να αγοράσουμε παραδοσιακά προϊόντα.
Σημείο ενδιαφέροντος της περιοχής αποτελεί και το Κέντρο Πολιτισμού της Ιερισσού, όπου μπορούμε να παρακολουθήσουμε την τρισδιάστατη προβολή με θέμα «Φως Μοναχοίς Άγγελοι» και να θαυμάσουμε την έκθεση ζωγραφικής των έργων του Ευθύμη Βαρλάμη με θέμα το Άγιον Όρος. Ακολουθεί δείπνο και επιστροφή στα καταλύματα.
Ημέρα 2η (Σάββατο) – Κρουαζιέρα στο Άγιο Όρος-Ουρανούπολη-Μετόχι της Ζωοδόχου πηγής της Μονής Χιλιανδαρίου-Παναγία Χαρά των Θλιβομένων- Παλαιοχώρι
Πρωινό στο ξενοδοχείο και αναχώρηση για την Ουρανούπολη από όπου θα ξεκινήσουμε την ημέρα μας με κρουαζιέρα στη Νοτιοδυτική πλευρά της χερσονήσου του Άθως. Η διαδρομή είναι περίπου 3 ώρες και ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει μοναδικές παραλίες και άγρια ομορφιά, παράλληλα με τα μοναστήρια του Αγίου Όρους.
Το πρώτο μοναστήρι που συναντάμε είναι της Ιεράς Μονής Δοχειαρίου και στη συνέχεια την Ιερά Μονή Ξενοφώντος, την Ιερά Μονή Παντελεήμωνος (Ρωσικό), την Ιερά Μονή Ξηροποτάμου, τη Δάφνη (λιμάνι), την Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας, την Ιερά Μονή Γρηγορίου, την Ιερά Μονή Διονυσίου, την Ιερά Μονή Αγίου Παύλου και τις σκήτες, Νέα Σκήτη και Σκήτη Αγίας Άννας. Μετά την ολοκλήρωση της κρουαζιέρας, το πρόγραμμα συνεχίζεται με γεύμα και περιήγηση στα παραλιακά ταβερνάκια και μαγαζιά της Ουρανούπολης.
Τις απογευματινές ώρες θα έχουμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε το Μετόχι της Ζωοδόχου Πηγής της Μονής Χιλιανδαρίου το οποίο βρίσκεται στο δρόμο από το Στρατώνι προς την Ιερισσό. Σύμφωνα με την παράδοση, το Μετόχι αυτό το δώρισε στο μοναστήρι ένας πλούσιος Τούρκος ο οποίος απέκτησε παιδιά μετά τη θεραπεία της στείρωσης της γυναίκας του από τα σταφύλια του κλήματος που φύτρωσε με θαυματουργό τρόπο στον τάφο του Οσίου Συμεών του Μυροβλύτου, κτήτορα της Ιεράς Μονής Χιλιανδαρίου.
Στην περιοχή υπάρχει ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής, κελιά μοναχών, δύο ξενώνες, κατάστημα εκκλησιαστικών ειδών και περιβάλλεται από μια καταπράσινη έκταση με μια τεχνητή λίμνη.
Τελευταία στάση της δεύτερης ημέρας προσκυνηματικού τουρισμού στο Δήμο Αριστοτέλη είναι το Παλαιοχώρι. Ακολουθώντας το δρόμο που οδηγεί από το Παλαιοχώρι προς τη Μεγάλη Παναγιά, θα βρείτε αριστερά σας ένα από τα ομορφότερα μοναστικά αρχονταρίκια, αυτό του Μοναστικού Οίκου της Παναγίας Χαράς των Θλιβομένων. Στο προαύλιό του υπάρχει ο ναός του Οσίου Αθανασίου του Αθωνίτη καθώς επίσης και εντός της περιοχής, μπορείτε να δείτε την Ιερά Εικόνα Παναγίας «Ακένωτον Ποτήριον» και την Ιερά Εικόνα Παναγίας «Χαρά των Θλιβομένων».
Επιπρόσθετα, σημαντική στην περιοχή αποτελεί και η ύπαρξη των οινοποιείων στα οποία μπορεί να γίνει ξενάγηση και γευσιγνωσία κρασιού. Η ημέρα κλείνει με δείπνο σε παραδοσιακή ταβέρνα της περιοχής και επιστροφή στα καταλύματα.
Ημέρα 3η (Κυριακή) – Αρναία-Ιερά Μονή Αγίου Κοσμά-Βυζαντινός Ναός Αγίων Αναργύρων-Στάγειρα-Πάρκο του Αριστοτέλη-Αγίου Νικολάου του Βουνού- Ναός της Παναγίας του Βράχου-Ιερό Προσκύνημα Μεγάλης Παναγίας
Η Τρίτη ημέρα ξεκινάει με μετάβαση στον παραδοσιακό οικισμό της Αρναίας και παρακολούθηση της πρωινής λειτουργίας στον Μητροπολιτικό Ναό Αγ. Στεφάνου. Ο Μητροπολιτικός Ναός κτίστηκε το 1812 και κάηκε ολοσχερώς δύο φορές, μια το 1821 και μια το 2005. Μετά τη φωτιά του 2005, η αρχαιολογική υπηρεσία, κάνοντας ελέγχους για τη στατικότητα του κτιρίου, ανακάλυψε τα θεμέλια τριών παλιότερων ναών, τα οποία παρέμειναν στη θέση τους και η εκκλησία ανακατασκευάστηκε πάνω από αυτά.
Σήμερα, ο επισκέπτης στην περιοχή μπορεί, περπατώντας στο γυάλινο πάτωμα του ναού, να θαυμάσει κάτω από αυτό, τμήματα των τριών αυτών ναών. Το χαρακτηριστικό του γυάλινου πατώματος του ναού, είναι μια πρωτοποριακή τεχνική που δε τη συναντάς σε άλλη εκκλησία της Ελλάδας. Ακολουθεί καφές και πρωινό στη γραφική πλατεία ή στην Ιερά Μονή του Αγίου Κοσμά και ελεύθερος χρόνος και περιήγηση στον παραδοσιακό οικισμό. Ο οικισμός της Αρναίας είναι χτισμένος αμφιθεατρικά στους πρόποδες του όρους Χολομώντα, στα 600 μέτρα υψόμετρο.
Χαρακτηριστικό στοιχείο του αποτελούν τα στενά πλακόστρωτα σοκάκια και οι πλατείες και η διατήρηση του ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού χαρακτήρα εντός του αστικού ιστού. Σημείο προσκυνηματικού ενδιαφέροντος της περιοχής επίσης είναι και ο Βυζαντινός Ναός των Αγίων Αναργύρων (1919).
Επόμενη στάση είναι το άλσος του Αριστοτέλη, όπου μπορούμε να επισκεφθούμε το αρχαιολογικό πάρκο του Αριστοτέλη με τις εφευρέσεις, τον ανδριάντα του και την πανέμορφη θέα και θα έχουμε χρόνο να γευματίσουμε στην περιοχή.
Ακολουθώντας το πρόγραμμα Προσκυνηματικού Τουρισμού, συνεχίζουμε με το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου του Βουνού στο Στρατονίκη. Ο Άγιος Νικόλας θεωρείται ο κατ’ εξοχήν προστάτης Άγιος των Ναυτικών, καθώς πολλά από τα θαύματά του είχαν σχέση με τη θάλασσα.
Σύμφωνα με την παράδοση, την εικόνα του Αγίου Νικολάου (6ου αιώνα) για να την προφυλάξουν από τις επιδρομές, την έκρυψαν μέσα στην κουφάλα ενός δέντρου. Οι βοσκοί της περιοχής του Στρατωνίου, έβλεπαν τη νύχτα ένα φως να βγαίνει από το μέρος στο οποίο ήταν κρυμμένη η εικόνα, πλησίασαν, τη βρήκαν και μετέπειτα έχτισαν την εκκλησία στο σημείο αυτό. Σε κοντινή απόσταση από αυτό βρίσκετε ο Ναός της Παναγίας του Βράχου (της Σπηλαιώτισσας).
Τέλος, το Ιερό Προσκύνημα της Μεγάλης Παναγίας το οποίο βρίσκεται περίπου 1,5 χλμ. από το χωριό Μεγάλη Παναγιά, δεν θα πρέπει να παραλειφθεί κατά την επίσκεψή μας στην περιοχή. Κτίστηκε το 1863 και ξανακτίστηκε μετά το σεισμό του 1932.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ξυλόγλυπτο τέμπλο που θεωρείται πως κατασκευάστηκε το 1870 και η παράδοση λέει ότι το έφτιαξαν δύο τεχνίτες στη Βουλγαρία όπου το δούλευαν για επτά ολόκληρα χρόνια. Έξω από τον περίβολο του Προσκυνήματος και κάτω από τον Ναό βρίσκεται ο χώρος του Αγιάσματος της Παναγίας με τρεχούμενο δροσερό νερό.
Το Ιερό Προσκύνημα της Μεγάλης Παναγίας αποτελεί και τον τελευταίο προορισμό της τριήμερης προσκυνηματικής εκδρομής στο δήμο Αριστοτέλη και τη λήξη της τριήμερης εκδρομής.
Καθώς το πλήθος των σημείων ενδιαφέροντος της περιοχής είναι μεγάλο, το πρόγραμμα μπορεί να προσαρμόζεται εύκολα, σύμφωνα με τις ανάγκες και προτεραιότητες του κάθε επισκέπτη καθώς και τις διαθέσιμες δραστηριότητες στη διάρκεια του έτους.
Ιδιαίτερο χρώμα και συμβολισμό έχουν οι εορτασμοί στην περιοχή των θρησκευτικών εορτών και προσφέρονται ως ευκαιρία για μοναδικές εμπειρίες θρησκευτικής κατάνυξης.
Κατά τη διάρκεια της εκδρομής σας στο δήμο Αριστοτέλη μην παραλείψετε να δοκιμάσετε παραδοσιακά εδέσματα της περιοχής με πρώτο και κύριο τα μύδια Ολυμπιάδας, το παστό ορκύνι (μικρός τόνος), που αποτελεί μέρος της τοπικής μας παραγωγής, της γαστρονομικής μας ιστορίας αλλά και της κληρονομιάς μας, ενώ έστω και από περιέργεια επιβάλλεται ένα ποτήρι μουντοβίνα.
Λαμβάνοντας υπόψιν τις επιπτώσεις του μαζικού τουρισμού στις εκάστοτε περιοχές καθώς και την τάση στροφής των επισκεπτών προς εναλλακτικές και πιο βιώσιμες μορφές τουρισμού μετά την πανδημία του COVID-19, οι μικρές πόλεις και οικισμοί του Μεσογειακού Χώρου μπορούν να επωφεληθούν, αξιοποιώντας τα συγκριτικά πλεονεκτήματά και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.
Ένας από τους βασικούς στόχους του έργου INTERREG MED “SUSTOWNS” αποτελεί η αναζήτηση καλών πρακτικών έτσι ώστε οι μικρές πόλεις και οικισμοί της Μεσογείου να αποφύγουν τις συνέπειες από την βίαιη πτώση του τουρισμού λόγω της πανδημίας αλλά και τον εντοπισμό νέων μεθόδων που μπορούν να σταθεροποιήσουν τον τουρισμό, χωρίς να επιβαρύνουν το περιβάλλον, μέσω του εναλλακτικού-βιώσιμου τουρισμού.
Η πιλοτική εφαρμογή του έργου έγινε στους Δήμους Βόλβης και Αριστοτέλη και το προαναφερθέν πακέτο Προσκυνηματικού Τουρισμού αποτελεί ένα από τα αποτελέσματα μιας σειράς δράσεων συμμετοχικού σχεδιασμού που έγιναν στους δύο δήμους.
Το έργο SUSTOWNS ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2019 και προβλέπεται να ολοκληρωθεί τον Ιούνιο του 2022. Στο έργο συμμετέχουν 10 εταίροι από 7 διαφορετικές Χώρες. Εταίρος του έργου στην Ελλάδα είναι ο Αναπτυξιακός Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης-ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ Α.Ε.
