Σε μία πρώτη αποκλειστική συνέντευξη στο GRTimes.gr, η εκπαιδευτικός και συγγραφέας Αγγελική Ταλιγκάρου μιλά μέσα από το έργο της για τη γυναίκα στα διηγήματα του Α. Παπαδιαμάντη. Αναφέρεται, στη δυναμική αυτή παρουσία με τον έξυπνο νου, τη θαυμαστή αποφασιστικότητα, τη σπινθηροβόλα και αποτελεσματική δράση, που ξαφνιάζει με την τόλμη και την ισχυρή προσωπικότητά της.
Συνέντευξη στην Κατερίνα Παπαδοπούλου
Κυρία Ταλιγκάρου, πώς ασχοληθήκατε με τη συγγραφή;
Η λογοτεχνία υπήρξε η μεγάλη μου αγάπη. Από πολύ νωρίς διάβαζα οποιοδήποτε βιβλίο έπεφτε στα χέρια μου. Τα αδέλφια μου ήσαν μεγαλύτερα και οπωσδήποτε υπήρχαν βιβλία στο σπίτι, αλλά ποτέ δεν ήσαν αρκετά. Έτσι κατέφευγα στη βιβλιοθήκη της γειτονιάς μου, που ήταν παράρτημα της Κεντρικής Βιβλιοθήκης της Θεσσαλονίκης, και από εκεί δανειζόμουν σε εβδομαδιαία βάση όσα βιβλία μπορούσα, και έτσι πάντα θεωρούσα ότι το μόνο καλύτερο από ένα βιβλίο ήταν… τα πολλά βιβλία.
Ήταν και διέξοδος για εσάς από ό,τι καταλαβαίνω… Πότε μπήκε το «μικρόβιο» της συγγραφής στο «αίμα» σας;
Παράλληλα μια αγαπημένη μου ασχολία – διέξοδος και καταφύγιο των νεανικών μου χρόνων καλύτερα – ήταν η ενασχόληση μου με το γράψιμο. Περισσότερο θα έλεγα ότι κατέγραφα γεγονότα της καθημερινής ζωής, σκέψεις, συναισθήματα ανησυχίες και όνειρα. Αυτές ήσαν οι πρώτες απόπειρες συγγραφής, οι οποίες βρίσκονται καταχωνιασμένες σε κάποιο συρτάρι. Δεν φαντάστηκα ποτέ ότι, ό,τι έγραφα θα μπορούσε να αφορά και κάποιον άλλο.
Στο πρώτο έτος στο Πανεπιστήμιο, στο πρώτο μάθημα της ΝΕ Λογοτεχνίας, ο αείμνηστος Καθηγητής μας Ν. Γ. Σαββίδης, μας ζήτησε να γράψουμε μια έκθεση που αφορούσε από ό,τι θυμάμαι στα όνειρα και τις προσδοκίες μας. Μετά από μερικά μαθήματα, μπήκε στο αμφιθέατρο κραδαίνοντας ένα φύλλο χαρτί και διαβάζοντας την έκθεσή μου. Ρώτησε ποιος την έγραψε και την εγκωμίασε πολύ θερμά. Νομίζω πως αυτή ήταν η πρώτη στιγμή που το «μικρόβιο» της συγγραφής μπήκε μέσα μου, και από τότε ό,τι και αν έγραφα κρατούσα στο πίσω μέρος του μυαλού μου το ενδεχόμενο, την φιλοδοξία; την αγωνία; ότι μπορούσε να το διαβάσει και κάποιος άλλος.
Αργότερα ως Φιλόλογος καθηγήτρια είχα την ευκαιρία αλλά και την ευτυχία να διευρύνω την γνωριμία μου με κάθε λογοτεχνικό είδος, να αναπτύξω περισσότερο αυτήν την επαφή, και να τη μοιραστώ με τους μαθητές μου. Αυτό το ταξίδι κράτησε πολλά χρόνια. Ως αναγνώστης στην αρχή, με κριτικές αναλύσεις και φιλολογικές προσεγγίσεις αργότερα, διέτρεξα την αρχαία Ελληνική γραμματεία, την μεσαιωνική και νεότερη λογοτεχνία καθώς και την ξένη λογοτεχνία.
Κάνετε μια πολύ σαφή επιλογή να μιλήσετε για τη γυναίκα. Πώς προέκυψε αυτό;
Στο «ταξίδι» αυτό, από βιβλίο σε βιβλίο και από συγγραφέα σε συγγραφέα διαπίστωνα ότι η γυναίκα, ενώ είναι πανταχού παρούσα, εντούτοις η ίδια δεν ακούγεται, η φωνή της δεν υπάρχει. Ό,τι ξέρουμε για τις γυναίκες του παρελθόντος προέρχεται από την ανδρική πέννα. Η γυναικεία φωνή απουσιάζει. Η γυναικεία μαρτυρία απουσιάζει, εκτός από λίγες εξαιρέσεις βέβαια. Αυτό κίνησε το ενδιαφέρον μου και άρχισε να κατευθύνει τη σκέψη μου και την έρευνα μου, έτσι ώστε να γίνει τρόπον τινά, η πυξίδα της αναζήτησής μου, ώστε μέσα από την λογοτεχνία να προσεγγίσω αλήθειες και καταστάσεις, με τις οποίες η επίσημη Ιστορία δεν ασχολείται.
Είχατε κάποιον «οδηγό» στην αναζήτησή σας αυτή;
Στην αναζήτηση αυτή ασφαλής οδηγός υπήρξε πάντα το ηθογραφικό λεγόμενο διήγημα, το οποίο απεικόνιζε μια ζωντανή βιωματική εικόνα της ζωής παρελθόντων ετών. Ξεχωριστή θέση στην έρευνα αυτή είχε πάντα το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Ο συγγραφέας αυτός από τα πρώτα τρυφερά μου χρόνια ασκούσε μια ιδιαίτερη γοητεία, αφενός με την εξαιρετικά ποιητική και μουσική γλώσσα του, που έχεις την αίσθηση ότι είναι μια χρυσή κλωστή που διατρέχει όλη την Ελληνική γραμματεία – από τον Όμηρο και τους αρχαίο λόγο, τη βυζαντινή υμνωδία, τη λόγια γλώσσα ως το δημοτικό τραγούδι και τις ντοπιολαλιές – και αφετέρου με τις ιστορίες του και τους ήρωές του, που ζωντάνευαν το καθόλα μαγικό νησί της Σκιάθου.
Ανακαλύψατε κάτι δηλαδή…
Η ενασχόλησή μου με τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη, μου αποκάλυψε ένα κόσμο όπου κυριαρχούν οι γυναίκες. Οι γυναίκες κατά κανόνα είναι παρούσες στο νησί, αλλά πάντα σε αναμονή κάποιου άνδρα, που βρίσκεται μακριά. Κάθε μάνα, κάθε πεθερά, κάθε σύζυγος, κάθε μαραμένη αρραβωνιαστικιά, κρύβει πίσω της κυριολεκτικά μια βίβλο γενέσεως των αρσενικών της οικογένειας, που είτε είναι ξενιτεμένοι, είτε ταξιδεύουν με τα καράβια, είτε πνίγηκαν σε κάποιο ναυάγιο, είτε πάλι βαρέθηκαν τη μιζέρια του νησιού και της οικογένειας και «πήραν των ομματιών τους». Είναι χαρακτηριστικό δε το γεγονός ότι συχνά οι ιστορίες αναπτύσσονται πέρα από τον οικείο συγκεκριμένο χώρο του νησιού σε μια άλλη διάσταση, σε έναν άλλο τόπο περισσότερο ή λιγότερο μακρινό, συχνά ανώνυμο, εχθρικό, απειλητικό, που άλλοτε είναι θάνατος, άλλοτε ξενιτιά, άλλοτε θάλασσα.
Με την έννοια αυτή η γυναίκα παρουσιάζεται σαν το ακίνητο σταθερό κέντρο ενός κύκλου με ασαφή διαρκώς κινούμενη περιφέρεια, οι δε ακτίνες που συνδέουν αυτό το κέντρο με τα σημεία της περιφέρειας είναι τα καράβια, οι επιστολές, η αναμονή, οι θύμηση, το μοιρολόι.
Τι είναι τελικά η γυναίκα στο έργο του Παπαδιαμάντη;
Η γυναίκα στο έργο του Παπαδιαμάντη μας αποκαλύπτεται από την πρώτη κιόλας ματιά. Από τους τίτλους και μόνο των διηγημάτων του, μας αποκαλύπτεται ένας κόσμος, όπου κυριαρχούν οι γυναικείοι χαρακτήρες: μάνες, γριές, κόρες, γυναίκες, σύμβολα αγάπης ή πρόξενοι κακού. Και αλλού πάλι συναντούμε θηλυκές υπάρξεις, θηλυκές ιδιότητες, θηλυκές έννοιες. Η κοινωνιολογική ανάλυση των δεδομένων που παρουσιάζονται και σε άλλα έργα συγχρόνων με τον Παπαδιαμάντη συγγραφέων, μας δίνουν μια γλαφυρή εικόνα της κοινωνικής πραγματικότητας στην ελληνική επαρχία στα χρόνια που εξετάζουμε, που δεν φαίνεται να απέχει πολύ από τη ιστορική αλήθεια.
Με δεδομένη αυτήν την ιστορικοκοινωνική πραγματικότητα, θα περίμενε κανείς από τον Παπαδιαμάντη να παρουσιάζει τις γυναίκες ηρωίδες του εντελώς παθητικές φιγούρες, με μειωμένη την ικανότητα κρίσης και λήψης αποφάσεων, συντριμμένες κάτω από το βάρος μιας κοινωνίας καθαρά ανδροκρατούμενης, κυριευμένες από προλήψεις και δεισιδαιμονίες, που δεν θα τις επέτρεπαν σε καμία περίπτωση να διαθέτουν καθαρή σκέψη και λογική δράση, ελευθερία κίνησης, ή έστω δημιουργική φαντασία στην αντιμετώπιση των προκλήσεων και των προβλημάτων της ζωής. Άλλωστε αυτήν την εικόνα μας δίνουν οι γυναίκες στο έργο του Κ. Χατζόπουλου και άλλων ηθογράφων της εποχής.
Το εξώφυλλο του βιβλίου
Ποια είναι η δύναμη της γυναίκας στα έργα του Παπαδιαμάντη;
Περνώντας στο έργο του Παπαδιαμάντη, διαπίστωσα ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Μέσα στον παπαδιαμαντικό μικρόκοσμο, όπως ο ίδιος ο συγγραφέας ονομάζει το νησί του, διαπίστωσα με έκπληξη, ότι τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά.
Εδώ έχουμε μια δυναμική γυναικεία παρουσία, γυναίκες με έξυπνο νου, θαυμαστή αποφασιστικότητα, σπινθηροβόλα και αποτελεσματική δράση, που ξαφνιάζουν με την τόλμη και την ισχυρή προσωπικότητά τους. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις, όπου οι ηρωίδες του Παπαδιαμάντη παρουσιάζονται σαν ολοκληρωμένες προσωπικότητες, δυναμικές, τολμηρές, μεγαλόψυχες, ευρηματικές και αυτάρκεις, σίγουρες για την διανοητική τους ανωτερότητα αλλά και για την γοητεία που ασκούν γύρω τους.
Με όσα αναφέρθηκαν κατέληξα στη διαπίστωση ότι στο έργο του Παπαδιαμάντη συναντούμε μια αντινομία, όσον αφορά στη σκιαγράφηση της γυναικείας παρουσίας μέσα στα διηγήματά του. Από τη μια μέσα στο κοινωνικό πλέγμα η γυναίκα εμφανίζεται σαν το αδύνατο μέρος, η καταπιεσμένη ύπαρξη. Από την άλλη όμως έχουμε μια παρουσία που από τη φύση της κρύβει μέσα της μια δύναμη και μια γοητεία που ασκείται με ποικίλους τρόπους στον κόσμο που την περιβάλλει, και ιδιαίτερα στους άνδρες.
Αν σας ζητούσα να μου δώσετε ένα στοιχείο – το γοητευτικότερο – της θηλυκής δύναμης στα έργα του Παπαδιαμάντη, ποιο θα ήταν αυτό;
Ένα εξαιρετικά γοητευτικό στοιχείο της ποιητικής προσέγγισης που κάνει ο συγγραφέας στη θηλυκή δύναμη που κυριαρχεί στον κόσμο είναι η παρουσίαση της φύσης. Η φύση στο έργο του παρουσιάζεται ως μία δύναμη, εξωανθρώπινη, κυριαρχική και πολυπρόσωπη με τις ποικίλες μορφές και ενσαρκώσεις που παίρνει στα διηγήματά του.
Καθώς οι σκιαθίτικες ιστορίες του διαδραματίζονται μέσα στο πλούσιο φυσικό περιβάλλον του νησιού του, όπου κάθε γωνιά, κάθε όρμος, κάθε ψήλωμα έχει όνομα, έχει ταυτότητα και μοναδική υπόσταση, ο χώρος με την καταλυτική του παρουσία ανάγεται σε μία σταθερά που φαίνεται να διατρέχει τον χρόνο αμετάβλητη, αμετάκλητη, αυτόνομη.
Ωστόσο εκείνο που κάνει εντύπωση στον Παπαδιαμάντη είναι ότι ο συγγραφέας δεν περιορίζεται απλά στην εξωτερική ομορφιά των περιγραφών του φυσικού τοπίου και της απλής ζωής θαυμάζοντας τη λυρικότητα και τη μουσικότητά της. Η φύση στο έργο του Παπαδιαμάντη δεν είναι μια αφορμή για να επιδείξει την περιγραφική του δεινότητα, ή ένας χώρος καταφυγής για να βρει γαλήνη και ηρεμία του νου.
Χωρίς να λείπουν και οι περιπτώσεις όπου η φύση συμβολίζει την αθωότητα, την ελευθερία και την ευτυχία, όπως στο Όνειρο στο κύμα, εξαιρετικά ενδιαφέρουσες είναι οι περιπτώσεις, όπου κάτω από την φαινομενική ομορφιά και γαλήνη της φύσης, κρύβονται όλα τα πάθη της ανθρώπινης ψυχής και της ανθρώπινης μοίρας. Οι αμαρτίες και οι αδυναμίες. Όπου προβάλλονται τα τραύματα, οι αδικίες και οι εφιάλτες. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, την αισθητική απόλαυση που παίρνουμε από τις περιγραφές την διατρέχει ένα ρίγος για το άγνωστο, για τη σκοτεινή πλευρά του κόσμου και του ανθρώπου. Μια τέτοια δύναμη στο έργο του είναι και η θάλασσα.
Θα έλεγα λοιπόν ότι στο έργο του Παπαδιαμάντη το θηλυκό στοιχείο κυριαρχεί και αυτή η διαπίστωση με οδήγησε στο να ερευνήσω σε βάθος τα διηγήματά του, όχι τα μυθιστορήματα, γιατί αυτά είναι προϊόν μυθοπλασίας, αλλά τα διηγήματα, τόσο τα σκιαθίτικα όσο και τα Αθηναϊκά λεγόμενα, τα βιωματικά δηλαδή, και να καταθέσω τις παρατηρήσεις μου και τις αναλύσεις μου στο βιβλίο μου «Η γυναίκα στα διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη από το ασθενές νεόφυτον στην απλή θυγατέρα της Εύας».
Πως προχωρήσατε στην ανάλυσή σας;
Η προσέγγιση έγινε από πολλές οπτικές: Προβάλλεται η ποιητικότητα των γυναικείων ονομάτων, οι γυναικείες ασχολίες και τα επαγγέλματα, ο γάμος και ο θάνατος, η προίκα, το κακό που επισυμβαίνει με πρόξενο τη γυναίκα, η μαγεία, ο κύκλος της γυναικείας ζωής που αποτελεί ένα άκρως ποιητικό ταξίδι, είναι ενδεικτικά μερικά μόνο από τα κεφάλαια τα οποία εμπεριέχονται στο βιβλίο.
Το βιβλίο εκδόθηκε πριν ένα μήνα από τον Εκδοτικό οίκο Μαλλιάρης Παιδεία, δυστυχώς εν μέσω των περιορισμών της πανδημίας. Πιστεύω βέβαια το 2021 να είναι μια καλύτερη χρονιά και να έχουμε την ευκαιρία να το παρουσιάσουμε στο κοινό. Άλλωστε θα είναι και μία επετειακή χρονιά, καθώς ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης γεννήθηκε το 1851 και πέθανε το 1911, οπότε θα είναι μια πολύ καλή ευκαιρία να τον ξαναθυμηθούμε και να χαρούμε τον πλούτο του ποιητικού του λόγου, τις περιγραφές του, την τρυφερότητα της ματιάς του, αλλά και τον κυνισμό του λόγου του μερικές φορές όταν το θέμα το απαιτεί.
Να γνωρίσουμε τέλος τον μοναδικό δημιουργό για τον οποίο ο Ελύτης είπε: «Σε δύσκολους καιρούς αδελφοί μου μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη». Και στην εποχή μας νομίζω, ότι το χρειαζόμαστε περισσότερο από κάθε άλλη φορά.
Βιογραφικό
Η Αγγελική Ταλιγκάρου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με υποτροφία, από όπου αποφοίτησε πρώτη με βαθμό 9 και 6/13 Άριστα, για αυτό και της απονεμήθηκε Βραβείο από το Επιμορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης. Εργάστηκε ως επιστημονική συνεργάτις στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και παρακολούθησε μαθήματα Ιστορίας και Τέχνης στο N.P.S Monterey California στις ΗΠΑ. Δίδαξε στη Μέση Εκπαίδευση όπου στη συνέχεια υπηρέτησε ως Λυκειάρχης, καθώς και στο Πανεπιστήμιο, στην Ελλάδα και στην Αυστραλία.
Το 2000 ανακηρύχθηκε Διδάκτωρ Φιλοσοφίας από το Πανεπιστήμιο Flinders Ν. Αυστραλίας. Έχει δημοσιεύσει άρθρα και μελέτες σε φιλολογικά περιοδικά και πανεπιστημιακές εκδόσεις, έχει συμμετάσχει με εισηγήσεις της σε συνέδρια και έχει εκδώσει μια συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Η Μουριά στην Τούμπα και άλλα διηγήματα». Επίσης το 2020 εκδόθηκε από τον εκδ. οίκο Μαλλιάρης Παιδεία το βιβλίο της «Η γυναίκα στα διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Από το ασθενές νεόφυτο στην απλή θυγατέρα της Εύας». Διηγήματά της βραβεύτηκαν από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών και από τον Ελληνοαυστραλιανό Πολιτιστικό Σύνδεσμο, καθώς και το θεατρικό μονόπρακτο «Όπου όλοι κι εμείς» από το Ιωνικό θέατρο. Είναι τακτικό μέλος της Ε.Λ.Β.Ε. και μέλος Δ.Σ. της Ιωνικής Εστίας. Σήμερα ζει στη Θεσσαλονίκη, είναι παντρεμένη και μητέρα δύο παιδιών.
Τα στοιχεία του βιβλίου:
ISBN13 9789606440533
Εκδότης: Μαλλιάρης
Χρονολογία Έκδοσης: 2020
Αριθμός σελίδων: 320
Διαστάσεις: 21×14
Διαβάστε περισσότερα:
Για τη συλλογή διηγημάτων «Η Μουριά στην Τούμπα και άλλα διηγήματα»
