Χριστουγεννιάτικες μελωδίες με τα κάλαντα και τις μουσικές να σκορπίζονται σε δρόμους και πλατείες, με τις Φιλαρμονικές και με τα παραδοσιακά έθιμα να αναβιώνουν. Παραμονή Χριστουγέννων και ανά την Ελλάδα γιορτάζονται οι παραδόσεις με ξεχωριστό τρόπο.
Της Ντέπυς Χιωτοπούλου ([email protected])
Από τη Μακεδονία μέχρι την Πελοπόννησο, και από την Ήπειρο μέχρι τις Κυκλάδες, τα Χριστούγεννα γιορτάζονται με ευλάβεια και χαρά. Στη Μακεδονία συνήθιζαν να καίνε το Χριστόξυλο, στα χωριά της Κοζάνης αναβιώνουν οι «Μωμόγεροι», στην Ξάνθη φτιάχνουν τον «γκουχτό» και το Χριστόψωμο, στα Γρεβενά και στη Θεσσαλία έχουν την Γουρουνοχαρά. Το GRTimes.gr σας ταξιδεύει μέσα από παραδόσεις και έθιμα σε διαφορετικά μέρη της Ελλάδας.
Μακεδονία
Χριστόξυλο ονομάζεται το ξύλο που καίγεται για όλο το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων (από την μέρα δηλαδή των Χριστουγέννων μέχρι και τα Φώτα). Σε διάφορες περιοχές της Μακεδονίας, ο νοικοκύρης του σπιτιού διαλέγει από το χωράφι του το πιο γερό κλαδί ελιάς ή πεύκου, και το τοποθετεί στο τζάκι του σπιτιού. Σύμφωνα με την παράδοση, το κάψιμο του Χριστόξυλου, βοηθά τον Χριστό να ζεσταίνεται στη φάτνη της Βηθλεέμ.
Στην Έδεσσα, στο νομό Πέλλας, και στα δημοτικά της διαμερίσματα χθες βράδυ αναβίωσαν οι φωτιές, ‘Κόλιντα Μπάμπω’, παραδοσιακό έθιμο με άναμμα φωτιάς, μουσική, γλέντι και χορούς. Σήμερα, παραμονή Χριστουγέννων, η Φιλαρμονική του Δήμου θα παίξει στον πεζόδρομο και στο Νοσοκομείο, 11.00 π.μ. ενώ από τις 11.30 έως τις 14.00 ξυλοπόδαροι, κλόουν και ανιματέρ θα παρουσιάσουν ένα ψυχαγωγικό μουσικό πρόγραμμα. Στην πλατεία Ελευθερίας στις 14.00 ο Εμπορικός Σύλλογος θα προσφέρει ζεστό κρασί και χριστουγεννιάτικα εδέσματα με εορταστική μουσική και dj.
Την τελευταία μέρα του χρόνου αναβιώνει η “Σούρβα” (Φωτιά) συνοδευόμενη από μουσική και χορό. Το έθιμο Σούρβα Μπάμπω (=έρχεται ο Αη-Βασίλης γιαγιά) αναβιώνει στην Άρνισσα 30 και 31 Δεκεμβρίου όπου τα παιδιά κραδαίνοντας τις κολιντάσκες (μικρά σφυριά από ξύλα) τραγουδούν «Σούρβα-Σούρβα γερό κορμί, γερό σταμνί σαν ασήμι σαν κρανιά και του χρόνου όλοι με υγεία».
Στη Νάουσα, στο νομό Ημαθίας, σήμερα, στους δρόμους της πόλης θα περιφέρεται η Φιλαρμονική Εταιρία Νάουσας με κάλαντα και χριστουγεννιάτικες μελωδίες. Την Πέμπτη 29 Δεκεμβρίου στην τοπική κοινότητα Κοπανού θα αναβιώσει το έθιμο του «Γαβουρμά» από τον τοπικό πολιτιστικό σύλλογο.
Στο Κιλκίς, την παραμονή των Χριστουγέννων, όπως σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, τραγουδιούνται τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα. Εκτός από τα συνηθισμένα, λέγονται και κάλαντα ανάλογα της καταγωγής και της ιδιαίτερης περιοχής προέλευσης των κατοίκων, π.χ. ποντιακά, θρακιώτικα ή και ανάλογα με το επάγγελμα τους, π.χ. γεωργοί, κτηνοτρόφοι, κλπ. Τους νέους που λένε τα κάλαντα, τους δίνουν διάφορες λιχουδιές ή χρήματα. Εάν τύχαινε κάποιος νοικοκύρης να μην ανοίξει την πόρτα, τα κάλαντα έπαιρναν μορφή πειράγματος όπως «Αφέντη μου, στην κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες, άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν, άλλες αυγά μαζώνουν…».
Επίσης, το έθιμο «Κόλιντε» αναβιώνει στην περιοχή της Παιονίας, την παραμονή των Χριστουγέννων και το έθιμο «Ρουσαλήδες» ξεκινάει να γιορτάζεται από την τρίτη ημέρα των Χριστουγέννων φθάνοντας μέχρι ανήμερα του Αγίου Ιωάννη.
Κοζάνη
«Μωμόγεροι» ή Μωμόερια είναι ένα έθιμο βγαλμένο μέσα από την ποντιακή παράδοση και διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια του δωδεκαημέρου, δηλαδή από τη δεύτερη ημέρα των Χριστουγέννων έως τα Φώτα, σε διάφορα χωριά στο νομό Κοζάνης.
Το έθιμο των «Μαμώερων» ή «Μωμόγερων» προέρχεται από την περίοδο της τουρκοκρατίας, όταν μεταμφιεσμένοι αντάρτες κατέβαιναν στα χωριά με σκοπό τη συλλογή και διάχυση πληροφοριών. Η κορύφωση ήταν ο τελετουργικός χορός των Μωμόγερων, η αλληγορία του οποίου ανύψωνε το ηθικό των συμπατριωτών τους αλλά και τους προετοίμαζε για τον ξεσηκωμό χωρίς να το αντιλαμβάνονται οι Τούρκοι, που επίσης συμμετείχαν στα δρώμενα χωρίς να καταλαβαίνουν τι γινόταν.
Το έθιμο εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2013 και στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO το 2015. Θα αναβιώσει 25 και 26 Δεκεμβρίου, στον Άγιο Δημήτριο από τον Μορφωτικό Ποντιακό Σύλλογο Αγ. Δημητρίου – Ρυακίου, μεταξύ 11.00 – 20.00, στον Τετράλοφο ίδιες μέρες και ώρες, από τον Μορφωτικό Λαογραφικό Σύλλογο Τετραλόφου, στη Σκήτη από τον τοπικό σύλλογο, στα Αλωνάκια 31/12/2022 και 01/01/2023 από τον τοπικό σύλλογο, στο Ρυάκιο την πρώτη μέρα του νέου έτους, και στο Πρωτοχώρι 1 και 2 Ιανουαρίου 2023.
Θράκη
Το έθιμο «Χριστόκλουρα», δηλαδή μιας παραλλαγής του «Χριστοκούλουρου» που συναντάμε και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, αναβιώνει στη Θράκη. Οι γυναίκες των Σαρακατσάνων στη Θράκη ζύμωναν και έφτιαχναν τη «Χριστόκλουρα», η οποία είναι κεντημένη. Τα κεντήματα αναπαριστούν πρόβατα, άλογα, τη στάνη, τη στρούγκα και άλλα στοιχεία του παλαιού καθημερινού τους βίου. Τη «Χριστόκλουρα» την τρώνε όλοι μαζί με μέλι, περιμένοντας τη γέννηση του Χριστού. Στο τραπέζι των Θρακιωτών ακόμη και σήμερα, το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, βρίσκονται εννέα διαφορετικά τρόφιμα, που το καθένα συμβολίζει στιγμές της καθημερινότητας.
Χριστούγεννα στην Ξάνθη με τις παραδόσεις να θέλουν το βραδινό τραπέζι να πρέπει να έχει δώδεκα είδη φαγώσιμα, «για τα δουδικάμιρα» (δωδεκάμερα). Απαραίτητος είναι ο «γκουχτός». Είναι χοντραλεσμένο σιτάρι -αλέθεται στο χερόμυλο- που το βράζουν καλά και γίνεται πιλάφι. Δεν προσθέτουν τίποτα, εκτός από καρύδι κοπανισμένο, από πάνω. Ο «γκουχτός» μπαίνει στη μέση του τραπεζιού και του τοποθετούν μιαν αναμμένη λαμπάδα. Στο τραπέζι υπάρχει «του ξάσ’» και «η πίττα η γλυκειά». Το «ξάσ’» είναι νηστίσιμο ριζόγαλο. Βράζουνε ρύζι πολύ καλά (η αναλογία είναι: 1 φλιτζάνι μεγάλο ρύζι, 3 κουταλιές της σούπας ζάχαρη και 3 νισαστέ), ρίχνουν τη ζάχαρη και το νισαστέ. Το ανακατεύουν καλά και γίνεται, σαν κρέμα. Σερβίρουν στα πιάτα κι’ από πάνω προσθέτουν καρύδι κοπανισμένο και κανέλλα. Το «ξάσ’» συνηθίζεται και σ’ όλες τις νηστείες. Απαραίτητα όμως την παραμονή των Χριστουγέννων, γιατί ο Χριστός ήθελε να φάγει γλυκό «κι εφαγι ξάσ’». Κατ’ άλλη πληροφορία λέγεται του «ξάσ’ τσή Παναγίας».
Επίσης, «Η πίττα η γλυκειά» γίνεται στις νηστείες κι έχει γέμιση «του ξάσ’». Αφού στρώσουν τα φύλλα, βάζουν το «ξάσ’», από πάνω μπόλικο καρύδι, ανάλογη κανέλλα και πάλι φύλλα. Αντί λάδι μεταχειρίζονται «σαμόλαδου» (= σησαμόλαδο»). Όταν καθίσουν στο τραπέζι, πρώτα θα θυμιάσει η νοικοκυρά κι έπειτα θα κόψουν το «Χριστόψουμου». Ο γεροντότερος το παίρνει, το τοποθετεί στο κεφάλι του και το τραβά, έως ότου κοπεί. Μέσα έχει παρά. Το μοιράζει γύρω κόβοντας με το χέρι και σ’ όποιον πέσει ο παράς είναι τυχερός. Τρώνε πρώτα από μια κουταλιά «γκουχτό» και συνεχίζουν, με τα άλλα νηστήσιμα.
Το Χριστόψωμο είναι συνηθισμένο ψωμί, που ψήνεται όμως σε «ταβά» (= ταψάκι). Επειδή δεν τρώνε λάδι, αλείφουν τον ταβά με λίγο κερί, για να μη κολλήσει. Επάνω στο Χριστόψωμο σχηματίζουν ένα σταυρό, με σκελίδες από καρύδι. Το τραπέζι δεν το σηκώνουν «για να φάγι η Χριστός». Την άλλη μέρα, τα «Χριστούγιννα», καίνε βούτυρο, ρίχνουν και γυρίζουν το «γκουχτό» και τον τρώνε -εκείνη τη μέρα- όποτε θελήσουν.
Γρεβενά – Θεσσαλία
Η Γουρουνοχαρά είναι ένα από τα σημαντικότερα χριστουγεννιάτικα έθιμα σε πολλές περιοχές των Γρεβενών καθώς και της Θεσσαλίας. Την ημέρα των Χριστουγέννων, τελείται στα χωριά, το σφάξιμο του γουρουνιού. Οι οικογένειες έτρεφαν καλά τον χοίρο ώστε να παχύνει και να έχει πολύ κρέας. Το κομμένο σε κομμάτια κρέας το έβραζαν με πράσα και μπαχαρικά και έφτιαχναν λουκάνικα. Το λίπος (το παστό) το έλιωναν και το διατηρούσαν σε δοχεία για όλο το χρόνο. Πολλές φορές έβαζαν μέσα στο λιωμένο λίπος (λίγδα) κομμάτια βρασμένου κρέατος (καβουρμάς) και το κρατούσαν μέχρι το καλοκαίρι.
Πλέον, κάθε χρόνο οι κάτοικοι μαζεύονται στις πλατείες με κρασί, χριστόψωμο, μουσική ορχήστρα και βέβαια άφθονο κρέας και αναβιώνουν το έθιμο. Την εκδήλωση την διοργανώνει ο φιλοπροοδευτικός σύλλογος «Το Αγιο Πνεύμα».
Στη Θεσσαλία, οι χοίροι σφάζονται συνήθως την ημέρα του Αγίου Στεφάνου στις 27 Δεκεμβρίου, γι’ αυτό και η γιορτή αυτή ονομάζεται “Γρουνοστέφανος”.
Ήπειρος
Το αναμμένο πουρνάρι αναβιώνει στην Ήπειρο και συγκεκριμένα σε χωριά της Άρτας, όποιος πάει στο σπίτι του γείτονα, για να πει τα χρόνια πολλά, καθώς και τα παιδιά τα παντρεμένα, που θα πάνε στο πατρικό τους, για να φιλήσουν το χέρι των γονιών τους, κρατούν ένα κλαρί πουρνάρι. Το ανάβουν στο δρόμο και το πηγαίνουν έτσι αναμμένο στο σπίτι.
Και στα Γιάννενα, κάνουν το ίδιο, αλλά εκεί κρατούν δαφνόφυλλα και πουρναρόφυλλα, που τα πετούν στο τζάκι, μόλις μπούνε στο σπίτι.
Πελοπόννησος
Χριστόψωμο είναι το παραδοσιακό ψωμί που τρώνε στην Πελοπόννησο. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν το ψωμί του Χριστού και στην επιφάνειά του κεντούν στολίδια και σταυρούς. Άλλο ένα έθιμο, που το συναντάμε και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, είναι το σπάσιμο του ροδιού. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, ο νοικοκύρης παίρνει μαζί του στην εκκλησία ένα ρόδι. Όταν επιστρέφει σπίτι ανοίγει ο ίδιος την πόρτα, ώστε να είναι ο πρώτος που θα κάνει ποδαρικό, κρατώντας το ρόδι στο χέρι. Κατόπιν το ρίχνει κάτω με δύναμη για να σπάσει.
Κρήτη
Ως χριστουγεννιάτικο έθιμο στην Κρήτη έχουν το Χριστουγεννιάτικο ψωμί. Το ζύμωμά του θεωρείται ολόκληρη ιεροτελεστία, εφ’ όσον χρησιμοποιούνται ακριβά υλικά για την παρασκευή του. Οι νοικοκυρές σχηματίζουν με τη μισή ζύμη μια μεγάλη κουλούρα ενώ με την υπόλοιπη έναν σταυρό για να τη στολίσουν. Το χριστουγεννιάτικο ψωμί συνηθίζουν να το κόβει ο νοικοκύρης του σπιτιού την ημέρα των Χριστουγέννων και να το μοιράζει σε όλους όσοι βρίσκονται στο γιορτινό τραπέζι.
Κυκλάδες
Οι εορτασμοί του Δωδεκαήμερου στις Κυκλάδες έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, από νησί σε νησί και μάλιστα οι κάτοικοι θεωρούν ως καλό οιωνό αν την Πρωτοχρονιά φυσάει βοριάς ή αν έρθει στην αυλή του σπιτιού τους ένα περιστέρι. Σε ορισμένα χωριά, όταν οι άνθρωποι πλένονται το πρωί της Πρωτοχρονιάς αγγίζουν το πρόσωπό τους μ’ ένα κομμάτι σίδερο για να είναι όλο το χρόνο υγιείς («σιδερένιοι»).
Στην Τήνο, το «Τραπέζι της Αδελφότητας» είναι ένα χριστουγεννιάτικο έθιμο το αναβιώνει στο παραδοσιακό χωριό του Τριποτάμου, κάθε χρόνο στις 25 Δεκεμβρίου. Οι οικογένειες του χωριού αναλαμβάνουν κάποιες δεδομένες υποχρεώσεις προς τον ενοριακό ναό του χωριού, τα Εισόδια της Θεοτόκου. Ο αρχηγός της οικογένειας, η οποία ορίζεται υπεύθυνη, ονομάζεται «κάβος» και υποχρεώνεται να διατηρεί αναμμένο, όλο το χρόνο, το καντήλι μπροστά από την εικόνα της Γέννησης του Χριστού.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Τα γκαλά μενού για Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά σε ξενοδοχεία της Θεσσαλονίκης
Χιονοδρομικά κέντρα: Δίχως χιόνι αλλά με ανοιχτά τα σαλέ για βόλτα
Ρεβεγιόν στο THE MET: Εορταστικά μενού με dj sets και σαξόφωνα
